Қ.И. СӘТБАЕВТЫҢ ҚАЗАҚСТАН АРХЕОЛОГИЯСЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫНА ҚОСҚАН ҮЛЕСІ
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2019.2.4.89.104Түйін сөздер:
археология, Қ.И. Сәтбаев, Орталық Қазақстан, ежелгі ескерткіштер, мұражайлар, кеніштер, экспедицияАннотация (түйіндеме)
Академик Қ.И. Сәтбаевтың туғанына 120 жыл толуына арналған мақалада ірі ғалым және дарынды ғылым ұйымдастырушысының Қазақстан археологиясына қосқан үлесі қарастырылады. Жас кезінен бастап зерттеуші ежелгі және
ортағасырлық тарихқа қызығушылық танытып, Алтын Орданың кезеңін бейнелейтін қазақ фольклорының үлгілерін тиянақты жинап, жазған. Студенттік жылдары Томск технологиялық университетінде оқып жүріп, ол академиялық кітапханалар мен мұрағаттарда Едіге батыр туралы мәліметтерді жинауды жалғастырды. Орталық Қазақстандағы геологиялық зерттеулер барысында (Қарағанды облысының Ұлытау ауданы) Қ.И. Сәтбаев өткен дәуірлердің материалдық куәліктерін – жекелеген артефактілерді, жартас суреттерін, ежелгі кен қазбаларын, қорғандарды, балбалдарды, кесенелерді, олардың орналасуын бекітумен ғана шектелмей, тарихи контексті кезеңдеу мен қайта жаңғырту әрекеттерін жүзеге асыра отырып, қызығушылықпен сипаттады. Геолог-кәсіпқойдың мазмұнды тұжырымдары түсті металдарды өндіру, бастапқы байыту және балқыту үдерістерін егжей-тегжейлі қайта жаңғыртуды, ал көпжылдық далалық тәжірибеге негізделген математикалық есептеулер ежелгі мыс кенінің кем дегенде бір миллион тоннаны құрайтын санын болжауға мүмкіндік берді.
Тарихи көзқарастардың кеңдігі мен далалық зерттеушінің талантына Қ.И. Сәтбаевтың ғылымда Қарсақпай ретінде белгілі Алтыншоқы шоқысында Тамерлан жазуы бар плитаны тауып қана қоймай, сонымен қатар оны зерттеушілерді қазіргі уақытқа дейін жаңа аспектілермен тартатын әлемдік ғылымның игілігі ретінде оқуға мүмкіндік берді. Қ.И. Сәтбаев археологиялық қазбаларға ешқашан қатыспаған болса да, Қазақ КСР Ғылым Академиясының тұңғыш Президентінің тікелей қызметі мен ұйымдастырушылық қабілетінің арқасында Тарих, археология және этнография институтында археология секторының ашылуына, Орталық Қазақстан археологиялық экспедициясының құрылуына, ұлттық археология мектебінің қалыптасуына және белгілі археологтардың тұтас бір тайпаларының кәсіби қалыптасуына ықпал етті.
Библиографиялық сілтемелер
15 interesnyh faktov o Kanyshe Satpaeve (15 interesting facts about Kanysh Satpayev). URL: https://e-history.kz/ru/publications/view/2771 (in Russian).
Artyukhova, O. A. 2017. In Beisenov, A. Z. (eds.) Arkheologicheskoye naslediye Tsentralnogo Kazakhstana (Archaeological heritage of Central Kazakhstan), 1. Almaty: «Begazy-Tasmola» Publ., 80–87 (in Russian).
Arkheologicheskaya karta Kazakhstana (Archaeological Map of Kazakhstan). 1960. Alma-Ata: AN KazSSR (in Russian).
Batyrbekov, G. O. 1999. Akademik Satpayev i ego sovremenniki (Academician Satpayev and his contemporaries). Almaty: «Rauan» (in Russian).
Beisenov, A. Z., Jumabekova, G. S., Bazarbayeva, G. A. 2017. In Beisenov, A. Z., Loman, V. G. (eds.) Arkheologicheskoye naslediye Tsentralnogo Kazakhstana (Archaeological heritage of Central Kazakhstan), 1. Almaty: «Begazy-Tasmola» Publ., 11–64 (in Russian).
Grigoryev, A. P., Telitsinа, N. N., Frolova, O. B. 2004. In Istoriografiya i istochnikovedeniye istorii stran Azii i Afriki (Historiography and source study of the history of Asian and African countries), 21, 3–24 (in Russian).
Kramarovskiy, M. G. 2005. In Zolotaya Orda. Istoriya i kultura (Golden Horde. History and culture). Saint Petersburg: «Slaviya» Publ., 167–170 (in Russian).
Kyzlasov, I. L. 2017. In Beisenov, A. Z., Loman, V. G. (eds.) Arkheologicheskoye naslediye Tsentralnogo Kazakhstana (Archaeological heritage of Central Kazakhstan), 1. Almaty: «Begazy-Tasmola» Publ., 108–118 (in Russian).
Lozovskii, I. T.. Sipailov, G. A. 1999. Studencheskiye gody Kanysha Satpayeva v Tomske (Student years Kanysh Satpayev in Tomsk). Tomsk: Tomsk Pedagogical University Publ. (in Russian).
Margulan, A. Kh. 1948. In Vestnik AN KazSSR (Bulletin of the Academy of Sciences of the Kazakh SSR), 2 (35), 53–60 (in Russian).
Margulan, A. Kh., Akishev, K. A., Kadyrbayev, M. K., Orazbayev, A. M. 1966. Drevnyaya kultura Tsentralnogo Kazakhstana (Ancient culture of Central Kazakhstan). Alma-Ata: «Nauka» Publ. (in Russian).
Mogilnitskii, V. B. 1992. Na zemle Satpaeva (On the ground Satpayev). Karaganda: «Poligrafiya» (in Russian).
Potanin, G. N. 1985. In Margulan, A. Kh. (ed.). Valihanov, Ch. Ch. Polnoe sobranie sochineniy v 5-ti tomah (Valikhanov Ch.Ch. Full collected works in 5 toms), 5. Alma-Ata: Glavnaya redaktsiya Kazahskoy sovetskoy entsiklopedii, 296–299 (in Russian).
Rogozhinskiy, A. E. 2017. In Beisenov, A. Z., Loman, V. G. (eds.) Arkheologicheskoye naslediye Tsentralnogo Kazakhstana (Archaeological heritage of Central Kazakhstan), 2. Almaty: «Begazy-Tasmola» Publ., 297–307 (in Russian).
Boranbayev, S. 1999. In Industrialnaya Karaganda (Industrial Karaganda), 06.04, 7 (in Russian).
Sarseke, M. 2018. Fenomen. Astana: «Foliant» (in Russian).
Satpayev, K. I. 1936. In Kazahstanskaya Pravda, 148 (in Russian).
Satpayev, K. I. 2007. In Izbrannoe. V 5-ti t. (Favorites. In 5 vol.), 3. Shymkent: «Ontustіk poligrafiya» Publ., 155–162 (in Russian).
Satpayev, K. I. 2007. In Izbrannoe. V 5-ti t. (Favorites. In 5vol.), 3. Shymkent: «Ontustіk poligrafiya» Publ., 115–154 (in Russian).
Satpayev, K. I. 2007. In Izbrannoe. V 5-ti t. (Favorites. In 5 vol.), 5. Shymkent: «Ontustіk poligrafiya», 44–52 (in Russian).
Satpayev, K. I. 2007. In Izbrannoe. V 5-ti t. (Favorites. In 5 vol.), 5. Shymkent: «Ontustіk poligrafiya», 69–75 (in Russian).
Satpayeva, Sh. K. 1999. Svet ochaga (Light of the hearth). Almaty: Izdatelskiy dom «Kazahstan» (in Russian).
Usmanova, E. R., Zhumashev, R. M., Jumabekov, Zh. A., Antonov, M. A., Kasparov, A. R. 2018. In Vestnik istorii, literatury, iskusstva (Bulletin of history, literature, art), 13, 7–24 (in Russian).
Загрузки
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2019 М.В. Беделбаева
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
