КЕРУЕН-САРАЙЛАР: ГЕНЕЗИС, ӨЛКЕЛІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ, ЖІКТЕЛУІ
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2019.2.4.39.65Түйін сөздер:
археология, Орта Азия, Армения, Кіші Азия, Иран, Ұлы Жібек жолы, ортағасырлар, сауда, керуен-сарайлар, генезис, жіктеуАннотация (түйіндеме)
Сауданың дамуына байланысты керуен жолдарының бойында жолаушылар тоқтайтын орындар пайда бола бастады, айта кететіні, олардың көнелері сонау б.д.д. ІІ мыңжылдықтан белгілі. Шығыстағы араб жаулап алуларынан кейін «керуен-сарай»
немесе «хан-сарай» деп аталған айтарлықтай стандарты және жақсы танымал жолаушылар тоқтайтын орындар қалыптасады. Орта Азия мен Иранда керуен-сарайлардың жоспарының негізіне ішінде әртүрлі үй-жайлар салынып, мықты қабырғалармен қоршалған кең аулалар жатады. Арменияда басқаларға ұқсамайтын жабық залды керуен-сарайлар қалыптасқан. Кіші Азияда керуен-сарайлардың аулалық және залдық ғимараттары өзара үндескен түрлері анағұрлым кеңінен таралған. Шығыс елдерінің керуен-сарайлары жинастырылған және жан-жақты талданған өте мол жалпыламалық
жұмыстардың көптігіне қарамастан, осы уақытқа дейін ғимараттардың осы бір аса маңызды санатына арналған жіктеулер құрылмаған. Ұсынылып отырған жіктеулер құрылыстардың планиметриясына негізделген. Ұсынылатын жіктеулерге мынандай белгілер қолданылады: ашық ауланың бары мен жоғы, қора саны, жоспарының түрі, кірер есік саны, ауланың құрылысы, үй-жайлардың орналасуы, ұсынтізбектің баржоғы. Ұсынылып отырған жіктеу анағұрлым әмбебап және ғимараттың жоспарын құрайтын бөлшектердің басым бөлігін қамтиды. Сонымен қатар, ол ғимараттың жоспарын қысқа кілт арқылы суреттеуге мүмкіндік береді.
Библиографиялық сілтемелер
Bartold, V. V. 1927. Istoria kulturnoi zhizni Turkestana (The history of the cultural life of Turkestan). Leningrad: AN SSSR Publ. (in Russian).
Bartold, V. V. 1963. Turkestan v epohu mongolskogo nashestvia (Turkestan in the era of the Mongol invasion ). Moscow: «Nauka» Publ. (in Russian).
Buryakov, Ju. F. 1978. Po drevnim karavannym putjam Tashkentskogo oazisa (On the ancient caravan routes of the Tashkent oasis). Tashkent: „Fan“ Publ. (in Russian).
Vishnevskaya, O. A. 1958. In Arheologicheskie i etnograficheskie raboty Horezmskoi ekspeditsii 1949–1953. Trudy HAEE. T. II (Archaeological and ethnographic works of the Khorezm Expedition 1949–1953. Proceedings of HAEE. T. II). M.: AN SSSR Publ., 431-467 (in Russian).
Vseobschaja istorija arhitektury (General History of Architecture), 1. 1970. Leningrad-Moscow: Izd-vo literatury po stroitelstvu (in Russian).
Vseobschaja istorija arhitektury (General History of Architecture), 8. 1969. Leningrad–Moscow: Izd-vo literatury po stroitelstvu (in Russian).
Litvinskii, B. A., Zeimal, T. I. 2010. Buddiiskii monastyr Adzhina-tepa. Raskopki. Arhitektura. Iskusstvo (Buddhist monastery Ajina Tepa. Excavations. Architecture. Art). Saint Petersburg: «Nestor-istoria» Publ. (in Russian).
Mankovskaya, L. Ju. 1980. Tipologicheskie osnovy zodchestva Srednej Azii. IX – nachalo XX v. (Typological foundations of Central Asian architecture. IX-early XX century). Tashkent: «Fan» Publ. (in Russian).
Mankovskaya, L. Ju. 2014. Formoobrazovanie i tipologija zodchestva Srednej Azii. IX – nachalo XX veka (The formation and typology of the architecture of Central Asia. IX – early XX century). Tashkent: «Baktria Press» Publ. (in Russian).
Muhamejanov, A. R., Adylov, Sh. T., Mirzahmedov, D. K., Semenov, G. L. 1988. Gorodische Pajkend. K probleme izuchenija srednevekovogo goroda Srednei Azii (Pikend site To the problem of studying the medieval city of Central Asia). Tashkent: «Fan» Publ. (in Russian).
Nemtseva, N. B. 1977. In Rannesrednevekovaya kultura Srednei Azii i Kazahstana (Early medieval culture of Central Asia and Kazakhstan ). Dushanbe, 163-165 (in Russian).
Nemtseva, N. B. 1983. In Hudozhestvennaya kultura Srednei Azii IX–XIII vv. ( Artistic culture of Central Asia IX–XIII centuries.) Tashkent: Izd-vo liter. i iskusstva, 135-146 (in Russian).
Nemtseva, N. B. 2010. In Otzvuki Velikogo Horezma (Echoes of the Great Khorezm). Moscow, 267-311.
Pugachenkova, G. A. 1958a. Puti razvitija arhitektury Juzhnogo Turkmenistana pory rabovladenija i feodalizma (Ways of developing the architecture of Southern Turkmenistan pores of slavery and feudalism). Moscow: AN SSSR Publ. (in Russian).
Pugachenkova, G. A. 1958b. In Trudy JuTAKE (Proceedings of YTAKE), 8. Ashhabad (in Russian).
Pugachenkova, G. A. 1963. In Trudy JuTAKE (Proceedings of YTAKE), 12. Ashhabad (in Russian).
Smirnova, O. I. 1970. Ocherki po istorii Sogda (Essays on the history of Sogd). Moscow (in Russian).
Tolstov, S. P. 1948. Drevnii Horezm (Ancient Khorezm). M.: Moscow State University Publ. (in Russian).
Halpahchyan, O. H. 1959. In Arhitekturnoe nasledstvo (Architectural heritage), 11, 105-133 (in Russian).
Halpahchyan, O. H. 1971. Grazhdanskoe zodchestvo Armenii (zhilye i obschestvennye zdanija) (Armenian civil architecture (residential and public buildings)). Moscow: Stroiizdat (in Russian).
Hmelnitskii, S. 1992. Mezhdu arabami i tjurkami. Arhitektura Srednej Azii IX–X vv. (Between the Arabs and the Turks. Architecture of Central Asia IX–X centuries). Berlin–Riga: «Continent» (in Russian).
Hmelnitskii, S. 1996. Mezhdu Samanidami i mongolami. Arhitektura Srednej Azii XI – nachala XIII vv. (Between the Samanids and the Mongols. The architecture of Central Asia XI – early XIII centuries). Berlin–Riga: “Gamajun“ Part I (in Russian).
Barthold, V. 1933. Der iranische Buddhismus und sein Verhältnis zum Islam // Oriental studies in honour of C.E. Pavry. London, Godard A. L’Art de Iran. Paris, 836 p.
Godard A. L’Art de Iran. Paris: Arthaud, 1962. 836 c.
Herzfeld E. 1943. Damaskus. Studies in Architecture. Ars Islamica. Vol. 10. Ann Arbor, 13-70.
Hillenbrand R. 1994. Islamic Architecture. New-York, 645 p.
Kleiss W. 1996. Karawanenbauten in Iran. T. I // Materialen zur Iranischen Archäologie, B. 2. Deutsches Archäologisches Institut. Abteilung Teheran. Berlin, 322 p.
Stierlin H. 1998. Turkey from the Selçuks to the Ottomans. Köln: Taschen, 238 p.
Загрузки
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2019 Э.Д. Зиливинская
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
