ШУ-ТАЛАС ӨҢІРЛЕРІНДЕГІ ОРТАҒАСЫРЛЫҚ ТӨРТКҮЛДЕРДІҢ ЗЕРТТЕЛУ ТАРИХЫ
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2019.1.3.43.60Түйін сөздер:
археология, Шу-Талас өңірі, Іле, Ыстықкөл, ескерткіш, ортағасырлық қалалар, ұзын қорғанды қалалар, төрткүл, керуен сарай, бекініс, қамал, бекет, қоныс, мәдени қабат, фортификация, орАннотация (түйіндеме)
Мақала Қазақстанның оңтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан ортағасырлық төрткүлдердің зерттелу тарихына арналады. Аталған аймақ бойынша ХІХ ғ. бастап бүгінгі күнге дейінгі төрткүл типтес ескерткіштер туралы зерттеушілердің келтірген
мәліметтері толық беріледі. Әрбір зерттеушінің төрткүлдердің көлемі, топографиясы, жазба деректердегі ескерткіштермен баламалануы, атқарған қызметі және т.б. жайлы жазған мәліметтері жеке талданады. Ф.Д. Городецкий, Б.Н. Дублицкий секілді зерттеушілердің архив қорында сақталған қолжазбаларындағы төрткүл тәріздес ескерткіштерді сипаттауының кейбір ерекшеліктері жеке талқыланады. Д.Ф. Винник, П.П. Иванов, А.Н. Бернштам және т.б. зерттеушелірдің төрткүл типтес ескерткіштерді топтауда негізге алған ерекшеліктердің маңыздылығы қарастырылады. К.М. Байпақов, М.Е. Елеуов, Р. Сала., Ж.-М. Деом секілді ғалымдардың төрткүлдерге жүргізген зерттеулерінің ерекшеліктері сараланып, жалпы төрткүл типтес ескерткіштерді жеке қарастырудағы ұстанған мақсаттары анықталады. Төрткүл типтес ескерткіштерді зерттеген ғалымдардың «төрткүл» атауы мен олар туралы тұжырымдары жайында қызықты деректері мен ғылыми қорытындылары айтылып өтеді.
Библиографические ссылки
1. Абрамов Н.А. Алматы или укрепление Верное с его окрестностями // Записи РГО по общей географии. 1867. С. 255-258.
2. Авдусин Д.А. Полевая археология СССР. М.: Высш. школа, 1980. 335 с.
3. Авизова А.Қ. Археология: Оқу құралы. Алматы: Эверо, 2014. 220 б.
4. Агеева Е.И. Некоторые новые данные по археологии Семиречья // КСИИМК. 1960. Вып. 80. С. 68-69.
5. Ақымбек Е.Ш. Шу өңірінің ежелгі және ортағасырлық керамикасы (Қордай ауданы материалдары бойынша). Алматы: Ә.Х. Марғұлан атындағы Археология институты, 2017. 112 б., ил.
6. Байпаков К.М., Савельева Т.В., Чанг К. Средневековые города и поселения Северо-восточного Жетысу. Алматы: Credo, 2005. 188 с.
7. Байпаков К.М. Средневековые города и поселения Семиречья (VI-XII вв.): автореф. дис. ... канд. ист. наук. Алма-Ата, 1966. 22 с.
8. Бартольд В. В. Отчет о поездке в Среднюю Азию с научной целью в 1893-1894 гг. Москва: Наука, 1966. Т. IV. 497 с.
9. Берг Л.С. Предварительный отчет об исследовании озера Балхаш летом 1903 г. Избранные труды. Средняя Азия. Москва: изд-во АН СССР, 1960. Т. 3. 552 с.
10. Бернштам А.Н. Памятники старины Таласской долины. Историко-археологический очерк. Алма-Ата: КазОГИЗ, 1941. 87 с.
11. Бернштам А.Н. Труды Семиреченской археологической экспедиции «Чуйская долина» // МИА. М.-Ленинград: изд-во АН СССР, 1950. № 14. 249 с.
12. Валиханов Ч.Ч. О кригиз-кайсацких могилах (молах) и древностях вообще / Собрание сочинений в пяти томах. Т. 1. Алма-Ата: Гл. ред. Казахской советской энциклопедии, 1984. 432 с.
13. Винник Д.Ф. К исторической топографии средневековых поселений Иссык Кульской котловины // Древняя и раннесредневековая культура Киргизстана. Фрунзе: Илим, 1967. С. 91-113.
14. Городецкий Ф.Д. Древности Семиреченской (Джетысуйской) области. 1924 г. // Архив ИА КН МОН РК, ф. 2, оп. 2, д. 4.
15. Диваев А.А. Киргизская легенде о постройке Акыр-Таша // Протоколы заседаний и сообщений членов Туркестанского кружка любителей археологии. Историко-культурные памятники Казахстана / Авт. предисл. и сост. Елеуов М., Бахтыбаев М.М. Туркестан: Туран, 2011. С. 355-356.
16. Дневники Джамбулской археологический экспедиций. 1939-1940 гг. // Архив ИА КН МОН РК, ф. 2, оп. 2, д. 39.
17. Дублицкий Б.Н. Хроника археологических разведок и находок на территории Казахской ССР 1928–1938 гг. // Архив ИА КН МОН РК, ф. 2, оп. 2, д. 27.
18. Елеуов М. Шу-Талас өңірлерінің ортағасырлық қалалары мен мекендері (VІ–ХІІІ ғ. басы): тарих ғыл. докторы ... дис. Алматы, 1999. 360 б.
19. Иванов П.П. Материалы по археологии котловины Иссык-Куля // Труды Института истории АН Кирг. ССР. Фрунзе, 1957. Вып. III. С. 65-99.
20. Каллаур В.А. Древние местности Аулиеатинскогоуезда на старом караванном пути из Тараза (Таласа) в восточной Туркестан // Протоколы заседаний и сообщений членов Туркестанского кружка любителей археологии. Историко-культурные памятники Казахстана / Авт. предисл. и сост. Елеуов М., Бахтыбаев М.М. Туркестан: Туран, 2011. С. 78-85.
21. Кожемяко П.Н. Оседлые поселение Таласской долины // Археологические памятники Таласской долины. Фрунзе: Изд-во АН Кирг ССР, 1963. С. 145-171.
22. Кожемяко П.Н. Раннесредневековые города и поселения Чуйской долины. Фрунзе: Типография АН Кирг.ССР, 1959. 184 с.
23. Лаврентьев В.П. Краткий перечень бугров (курганов) находящихся в черте г. Аулие-ата // Протоколы заседаний и сообщений членов Туркестанского кружка любителей археологии. Историко-культурные памятники Казахстана / Авт. предисл. и сост. Елеуов М., Бахтыбаев М.М. Туркестан: Туран, 2011. С. 223-227.
24. Маргулан А.Х. Некоторые итоги и перспективы археологического изучения Казахстана // Известия АН Каз ССР. Сер. археол. 1948. Вып. 1. № 46. С. 4-9.
25. Методы археологического исследования: Учеб. пособие / А.И. Мартынов, Я.А. Шер. 2-е изд., испр. и доп. М.: «Высш. шк.», 2002. 240 с.: ил.
26. Нуржанов А. Средневековые города Чу-Таласского междуречья. (вопросы типологии, топографии). // Известия НАН РК. Сер. обществ. наук. 2011. № 3. С. 134-138.
27. Пантусов Н.Н. Город Алмалык и Мазар Туглук Тимур хана. // Кауфманский сборник, изданный в память 25 лет, истекших со дня смерти покорителя Туркестанского края, генерал-адъютанта К. П. фон-Кауфмана I-го. М.: Знание, 1910. С. 161-188.
28. Пацевич Г.И. Археологические памятники района среднего течения реки Чу // Архив ИА КН МОН РК, ф. 2, оп. 2, д. 64а.
29. Сала Р., Деом Ж.-М. Средневековые торткули Северного Тянь-Шаня и среднего течения Сырдарьи // Роль номадов евразийских степей в развитии мирового военного искусства. Научные чтения памяти Н.Э. Масанова. Алматы: LEM, 2010. С.
263-286.
30. Сенигова Т.Н. Средневековый Тараз. Алма-Ата: Наука, 1972. 219 с.
31. Ходжиков К. Древнейшие памятники Семиречья // Труды Казахского инстиута национальной культуры. Алма-Ата: Казахское краевое издательство, 1935. Т. 1. 160 с.
Библиографиялық сілтемелер
Abramov, N. A. 1867. In Zapiski Russkogo Geograficheskogo Obshhestva po obshhej geografii (Records of the Russian Geographical Society in General Geography), 255–258 (in Russian).
Avdusin, D. A. 1980. Polevaja arheologija SSSR (Field archeology of the USSR). Moscow: “Vysshaya shkola” Publ. (in Russian).
Avizova, A. K. 2014. Arheologııa: Oqu quraly (Archeology: Study Guide). Almaty: Evero Publ. (in Kazakh).
Ageeva, E. I. 1960. In Kratkie soobshhenija Instituta istorii material’noj kul’tury (Brief reports of the Institute for the History of Material Culture), 80, 68–69 (in Russian).
Akymbek, Y. Sh. 2017. Shu óńіrіnіń ejelgі jáne ortagasyrlyq keramıkasy (Qordaı audany materıaldary boıynsha) (Early and medieval ceramics of the Shu valley (based on materials from the Korday region)). Almaty: A.Kh. Margulan Institute of Archaeology (in Kazakh).
Baipakov, K. M., Saveleva, T. V., Chang, K. 2005. Srednevekovye goroda i poseleniya Severo-vostochnogo Jetysu (Medieval cities and settlements of the Northeast Jetysu). Almaty (in Russian).
Baipakov, K. M. 1966. Srednevekovye goroda i poselenija Semirech’ja (VI–XII vv.): avtoref. dıs. ... cand. ıst. nauk. (Medieval cities and settlements of Semirechye (VI–XII centuries) PhD. Thesis). Alma-Ata (in Russian).
Bartold, V. V. 1966. Otchet o poezdke v Srednjuju Aziju s nauchnoj cel’ju v 1893–1894 gg. (Report on a trip to Central Asia with a scientific purpose in the years 1893–1894), 4. Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Berg, L. S. 1960. Predvaritel’nyj otchet ob issledovanii ozera Balhash letom 1903 g. Izbrannye trudy. Srednjaja Azija (A preliminary report on the study of Lake Balkhash in the summer of 1903. Selected Works. Middle Asia), 3. Moscow: USSR Academy of Science Publ. (in Russian).
Bernshtam, A. N. 1941. Pamjatniki stariny Talasskoj doliny. Istorikoarheologicheskij ocherk (Monuments of ancient Talas valley. Historical and archaeological essay). Alma-Ata: “KazOGIZ” Publ. (in Russian).
Bernshtam, A. N. 1950. In Materialy i issledovanija po arheologii SSSR (Materials and research on archeology of the USSR), 14. Moscow–Leningrad: USSR Academy of Science Publ. (in Russian).
Valikhanov, Ch. Ch. 1984. In Margulan, A. Kh. (ed.) Sobranie sochinenii v pyati yomah (Collected Works in five volumes), 1. Alma-Ata: “Kazakh Soviet Encyclopedia” Publ. (in Russian).
Vinnik, D. F. 1967. In Drevnyaya i rannesrednevekovaya kul’tura Kirgizstana (Ancient and early medieval culture of Kyrgyzstan). Frunze: “Ilim” Publ., 91–113 (in Russian).
Gorodetsky, F. D. In Archive of the A.Kh. Margulan Institute of Archaeology, fund 2, inv. 2, dossier 4 (in Russian).
Divaev, A. A. 2011. In Protokoly zasedanij i soobshhenij chlenov Turkestanskogo kruzhka ljubitelej arheologii. Istoriko-kul’turnye pamjatniki Kazahstana / Avtory predislovija i sostaviteli Eleuov M., Bahtybaev M.M. (Protocols of meetings and reports of members of the Turkestan circle of archeology lovers. Historical and cultural monuments of Kazakhstan / Authors of the preface and compilers Yeleuov, M., Bakhtybaev, M. M.) Turkestan: Turan Publ., 355–356 (in Russian).
In Archive of the Institute of Archaeology, fund 2, inv. 2, dossier 39 (in Russian).
Dublitsky, B. N. In Archive of the Institute of Archaeology, fund 2, inv. 2, dossier 27 (in Russian).
Yeleuov, M. 1999. Shu-Talas onirlerinin ortagasyrlyq qalalary men mekenderі (VI–ХІІІ g. basy): tarıh gyl. Dokt. ... dıs. (Medieval cities and settlements of the Chu-Talas valley (VI – beginning of XIII): Doct. Diss. Thesis). Almaty (in Kazakh).
Ivanov, P. P. 1957. In Trudy Instituta istorii AN Kirg. SSR (Proceedings of the Institute of History of the Kyrgyz SSR), 3. Frunze, 65–99 (in Russian).
Kallaur, V. A. 2011. In Protokoly zasedanij i soobshhenij chlenov Turkestanskogo kruzhka ljubitelej arheologii. Istoriko-kul’turnye pamjatniki Kazahstana / Avtory predislovija i sostaviteli Eleuov M., Bahtybaev M.M. (Protocols of meetings and reports of members of the Turkestan Circle of Archeology Lovers. Historical and cultural monuments of Kazakhstan / Authors of the preface and compilers Yeleuov, M., Bakhtybaev, M. M.). Turkestan: Turan Publ., 78–85 (in Russian).
Kozhemyako, P. N. 1963. In Arheologicheskie pamjatniki Talasskoj doliny (Archaeological sites of the Talas Valley). Frunze: KirgSSR Academy of Science Publ., 145–171 (in Russian).
Kozhemyako, P. N. 1959. Rannesrednevekovye goroda i poselenija Chujskoj doliny (Early medieval cities and settlements of the Chu Valley). Frunze: KirgSSR Academy of Science Publ. (in Russian).
Lavrentev, V. P. 2011. In Protokoly zasedanij i soobshhenij chlenov Turkestanskogo kruzhka ljubitelej arheologii. Istoriko-kul’turnye pamjatniki Kazahstana / Avtory predislovija i sostaviteli Eleuov M., Bahtybaev M.M. (Protocols of meetings and reports of members of the Turkestan Circle of Archeology Lovers. Historical and cultural monuments of Kazakhstan / Authors of the preface and compilers Yeleuov, M., Bakhtybaev, M. M.), Turkestan: Turan Publ., 223–227 (in Russian).
Margulan, A. Kh. 1948. In Izvestija Akademii nauk KazSSR. Ser. arheol. (News of the Academy of Sciences of the Kazakh SSR. Archaeological series), 1 (46), 4–9 (in Russian).
Metody arheologicheskogo issledovanija: Uchebnoe posobie (Methods of archaeological research: Tutorial). Martynov, A. I., Sher, Ya. A. 2002. 2th ed. Moscow: “Vysshaya shkola” Publ. (in Russian).
Nurzhanov, A. 2011. In Izvestija NAN RK. Ser. obshсhestv. nauk (News of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan. Social Sciences Series), 3, 134–138 (in Russian).
Pantusov, N. N. 1910. In Kaufmanskij sbornik… (Kaufman collection, published in memory of 25 years, expired from the date of death of the conqueror of the Turkestan Territory, Adjutant General KP von-Kaufman I-go). Moscow: “Znanie” Publ., 161–188 (in Russian).
Patsevich G. I. In Archive of the Institute of Archaeology, fund 2, inv. 2, dossier 64a (in Russian).
Sala, R., Deom, J.-M. 2010. In Rol’ nomadov evrazijskih stepej v razvitii mirovogo voennogo iskusstva. Nauchnye chtenija pamjati N.Je. Masanova (The role of the nomads of the Eurasian steppes in the development of world military art. Scientific readings in memory of N.E. Masanov), Almaty: LEM Publ., 263–286 (in Russian).
Senigova, T. N. 1972. Srednevekovyı Taraz (Medieval Taraz). Alma-Ata: “Nauka” Publ. (in Russian).
Khojikov, K. 1935. In Trudy Kazahskogo instiuta nacional’noj kul’tury (Proceedings of the Kazakh Institute of National Culture), 1. Almaty: “Kazahskoe kraevoe” Publ. (in Russian).
Загрузки
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2019 Ақымбек Ералы Шардарбекұлы, Шагирбаев Мамбет Сапарбекович
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
