Дербісәлі ІІ – Батыс Қазақстандағы кейінгі сармат уақытының кешені
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2024.3.25.100.134Түйін сөздер:
Қобда ауданы, Дербісәлі II қорымы, «гантель» тәріздес құрылым, «ғибадатхана»Аннотация (түйіндеме)
Б.д. II–IV ғғ. Батыс Қазақстан кейінгі сармат археологиялық мәдениеті өкілдерінен тұратын ірі тайпалық бірлестіктер таралған аумаққа айналды. Көбіне ірі қорымдардан құралған көптеген ескерткіштер – осы аумақтағы кейінгі сармат мәдениетінің қалыптасуын және дамуын айғақтайтын негізгі дереккөз. Мақалада Ойыл өзенінің (Урал өзені алабы) сол жақ саласы Қиыл өзенінің суайрығында орналасқан Дербісәлі ІІ қорымының материалдары ғылыми айналымға енгізіледі. Жерлеу салты мен материалдық мәдениет заттарын талдау барысында зерттелген нысандар кейінгі сармат дәуіріне тиесілі екендігі анықталды және б.д. II–IV ғғ. мерзімделеді. Жұмыс барысында қорымдар обалармен қатар «гантель тәрізді» құрылыстар және «ғибадатханалар» анықталды. Соңғы екі түрлі қүрылыстың пайда болуы мен қызметі әлі де белгісіз болып отыр. Барлық нысандардың астынан қабір шұңқырлары табылды. Олар обалардың орталық бөлігінің және «гантель тәрізді» құрылыспен «ғибадатхананың» дуалдарына іргелес жатқан шеңберлі үйінділердің астында орналасты. Қабір шұңқырлары көп жағдайда кәдімгі топырақ түрінде болып келеді, тек бір жағдайда жерлеу сыйлары салынған шағын орын табылды. Жерлеу орыны жеке, марқұмдардың бастары солтүстікке қаратылған. Материалдық мәдениет заттары қиылысы және сабының басы жоқ ұзын темір қылыш, қола фибулалар, қола тоға, 14 қырлы моншақтар сияқты әртүрлі категорияға жататын олжалар болды. Палеоантропологиялық талдаудың нәтижелері бойынша зерттелген материалдар Оңтүстік Урал және Батыс Қазақстанның кейінгі сармат синхронды сериясынан табылған олжаларға ұқсас болып шықты. Барлық краниумдерден циркуляр түріндегі алдын ала жасанды деформация тіркеледі. Белгілер жиынтығы бойынша олар гиперморфты еуропеоидтарға жатады. Бір бас сүйекте еуропеоидтық та, моңғолоидтық та белгілер үйлескен. Посткраниалды қаңқаның бойлық параметрлері және сүйектердің ірілігі орташа деп бағаланды.
Библиографиялық сілтемелер
Alekseev, V. P. 1966. Osteometriya. Metodika antropologicheskih issledovaniy (Osteometry. Methodology of anthropological research). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Аlekseev, V. P., Debets, G. F. 1964. Kraniometriya: Metodika antropologicheskikh issledovaniy (Craniometry: Methodology of Anthropological Research). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Ambrose, A. K. 1966. Fibuly juga Evropeyskoy chasti SSSR (Fibulae of the south of the European part of the USSR). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Alekseeva, E. M., Ambrose, A. K., Arsenyeva, T. M. et al. 1984. In: Koshelenko, G. A., Kruglikova, I. T., Dolgorukov, V. S. (eds.). Antichnye gosudarstva Severnogo Prichernomor'ja (Ancient states of the Northern Black Sea region). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Astafiev, A. E., Bogdanov, E. S. 2018. In: Stratum plus, 4, 347–368 (in Russian).
Bissembaev, A. A., Duisengali, M. N. 2008. In: Ufimskii arheologicheskii vestnik (Ufa Archaeological Bulletin), 8, 99-101 (in Russian).
Bissembaev, A. A., Khavansky, A. I., Duisengali, M. N., Mamedov, A. M., Bairov, N. M., Amelin, V. A. 2018. In: Kazakstan arheologiyasy (Kazakhstan Archeology), 1–2, 235–244 (in Russian).
Botalov, S. G., Gutsalov, S. Y. 2000. Gunno-sarmaty Uralo-Kazahstanskih stepey (Hunno-Sarmatians of the Ural-Kazakh steppes). Chelyabinsk: “Rifey” Publ. (in Russian).
Duisengali, M. N., Mamedov, A. M., Bairov, N. M., Melisov, B. M. 2020. In: Baitanayev, B. A. (ed.). Margulanovskie chteniya–2020 (Margulan readings–2020). In: 2 vol. Vol. 2. Almaty: Margulan Institute of Archaeology, 233–246 (in Russian).
Zhambulatov, K. A., Turmahan, N., Kazizova, A. U. 2023. Otchet o nauchno-issledovatelskoy rabote po teme: «Kompleksnoe issledovanie pamyatnikov epohi gunnov» na mogilnike Akbulak I (Report on research work “Comprehensive study of monuments of the Hunnic era” at the Akbulak I burial ground). Funds of the Aktobe Regional Museum of Local History. Aktobe; Almaty (in Russian).
Kitov, E. P. 2013. In: Botalov, S. G., Kradin, N. N., Lyubchanskiy, I. E. (eds.). Gunnskiy forum. Problemy proickhozhdeniya i identifikatsii kultury evraziyskih gunnov (The Hun Forum. Problems of origin and identification of the culture of the Eurasian Huns). Chelyabinsk: “Rifey” Publ., 519-544 (in Russian).
Lukpanova, Y., Zhanuzak, R. 2023. In: Kazakstan arheologiyasy (Kazakhstan Archeology), 4 (22), 127–139 (in Russian).
Mamedov, A. M., Amelin, V. A., Bairov, N. M., Mamirov, K. B. 2023. Otchet o nauchno-issledovatelskoy rabote po teme: «Komleksnoe issledovanie pamyatnikov erohi gunnov» na mogilnike Akkisyk I (Report on research work “Comprehensive study of monuments of the era of the Huns” at the Akkisyk I burial ground). Funds of the Aktobe Regional Museum of Local History. Aktobe; Almaty (in Russian).
Malashev, V. Y., Yablonskiy, L. T. 2008. Stepnoe naselenie Yuzhnogo Priuraliya v pozdnesarmatskoe vremya: po materialam mogilnika Pokrovka 10 (Steppe population of the Southern Urals in the late Sarmatian period: based on materials from the Pokrovka 10 burial ground). Moscow: “Vostochnaya literatura” Publ. (in Russian).
Malashev, V. Y., Kadzayeva, Z. P. 2021. In: Rossiyskaya arheologia (Russian archaeology), 2, 54–72 (in Russian).
Moshkova, M. G. 1984. In: Melyukova, A. I., Moshkova, M. G., Petrenko, V. G. (eds.). Drevnosti Evrazii v skifo-sarmatskoe vremya (Antiquities of Eurasia in the Scythian-Sarmatian time). Moscow: “Nauka” Publ., 196–201 (in Russian).
Moshkova, M. G. 2000. In: Nizhnevolzhskiy arheologicheskiy vestnik (The Lower Volga Archaeological Bulletin), 3, 186–196 (in Russian).
Moshkova, M. G. 2009. In: Furasyev, A. G. (ed.). Gunny, goty i sarmaty mezhdu Volgoy i Dunaem (Huns, Goths and Sarmatians between the Volga and Danube). St. Petersburg: Faculty of Philology and Arts, 99–113 (in Russian).
Pezhemskiy, D. V. 2008. In: Malashev, V. Y., Yablonskiy, L. T. Stepnoe naselenie Yuzhnogo Priuraliya v pozdnesarmatskoe vremya: po materialam mogilnika Pokrovka 10 (Steppe population of the Southern Urals in the late Sarmatian period: based on materials from the Pokrovka 10 burial ground). Moscow: “Vostochnaya literature” Publ., 95–100 (in Russian).
Rapoport, Y. A., Trudnovskaya, S. A. 1979. In: Itina, M. A. (ed.). Kochevniki na granitsah Horezma (Nomads on the borders of Khorezm). Moscow: “Nauka” Publ., 151–166 (in Russian).
Skripkin, A. S. 1977. In: Sovetskaya arheologiya (Soviet archaeology), 2, 100–120 (in Russian).
Skripkin, A. S. 1984. Nizhnee Povolzhie v pervye veka nashey ery (Lower Volga river region in the first centuries of our era). Saratov: Saratov University (in Russian).
Khazanov, A. M. 1971 Ocherki voennogo dela sarmatov (Essays on the military affairs of the Sarmatians). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Загрузки
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2024 Аслан Маликович Мамедов, Нурсултан Майлибаевич Баиров, Виктор Алексеевич Амелин, Нуршат Нуркатович Уразмагамбетов, Рамазан Жаксыбайулы Жанузак
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
