Сырдарияның төменгі және орта ағысындағы керамикалық тандырлар (VIII–XV ғғ.): технологиясы мен классификациясы
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2024.3.25.225.243Түйін сөздер:
археология, Сырдария алқабы, орта ғасыр, керамикалық тандырлар, Жанкент, Сортөбе 1, Қаратөбе, ОтырарАннотация (түйіндеме)
Тандырлар –Азияны мекендеген түрлі халықтардың өмірінде ежелгі заманнан маңызды рөл атқарған қарапайым құрылғы, бірегей керамикалық бұйым. Олар бүгінгі күннің өзінде тұрғынжайды жылыту жүйесінде қолданылумен а қатар әртүрлі тағамдар дайындауда азия халықтары мәдениетінде ерекше орын алады. Тандырды көптеген Азия халықтарының ортақ мәдени мұрасы және мақтанышы деп нық сеніммен айта аламыз. Орта Азия мен Қазақстанда бұл ерекше бұйым сонау бағзы заманда пайда болған, оны археологиялық деректер айғақтап отыр. Оңтүстік Қазақстандағы орта ғасырлық бекіністерге, елді мекендер мен қалаларға жүргізілген археологиялық зерттеулерді жалпы шолу қазіргі уақытта тандырлар туралы айтарлықтай мол мағлұматтың жинақталғанын көрсетеді. Жинақталған материалдардың көлемі сөз болып отырған ерекше керамикалық пештердің ерекшеліктерін анықтауға мүмкіндік береді. Жүргізілген зерттеу аясында Сырдарияның төменгі және орта ағысындағы тандырлар табылған (Жанкент, Сортөбе 1, Қаратөбе, Отырар) кейбір археологиялық ескерткіштерден алынған мәліметтерге шолу жасалды. Аталған ескерткіш материалдарында тандырлардың түр-түрі қарастырылды, сонымен бірге олардың технологиялық ерекшеліктері зерттеліп, функционалдық маңызы, орта ғасырлық қоғам өміріндегі рөлі мен орны анықталды.
Библиографиялық сілтемелер
Ageeva, E. I. 1962. In: Arheologicheskie issledovaniya na severnyh sklonah Karatau (Archaeological research on the northern slopes of Karatau). Alma-Ata: KazSSR Academy of Sciences, 188-215 (in Russian).
Akishev, K. A., Baipakov, K. M., Erzakovich, L. B. 1972. Drevniy Otrar (topografiya, stratigrafiya, perspektivy) (Ancient Otrar (topography, stratigraphy, prospects)). Alma-Ata: “Nauka” KazSSR (in Russian).
Akishev, K. A., Baipakov, K. M., Erzakovich, L. B. 1987. Otrar v XIII–XV veka (Otrar in the 13th–15th centuries). Alma-Ata: “Nauka” KazSSR (in Russian).
Arzhantseva, I. A., Zilivinskaya, E. D., Karamanova, M. S., Ruzanova, S. A., Utkelbaev, K. Z., Sydykova, Z. T., Bilalov, S. U. 2010. Svodnyi otchet ob arheologicheskih rabotah na gorodishe Dzhankent v 2005–2007, 2009 gg. (Summary report on archaeological work at the Jankent site in 2005–2007, 2009). Kyzylorda: “Kompas Kyzylorda” (in Russian).
Arzhantseva, I. A., Zilivinskaya, E. D., Karamanova, M. S., Sydykova, Z. T. 2009. MӘDENI MURA kulturnoe nasledie (MӘDENI MURA cultural heritage), no 4 (25) August-September, 84-89 (in Russian).
Baipakov, K. M. 1990. Po sledam drevnih gorodov Kazahstana (Otrarskiy oazis) (In the footsteps of the ancient cities of Kazakhstan (Otrar oasis)). Alma-Ata: “Nauka” KazSSR (in Russian).
Baipakov, K. M., Voyakin, D. A., Akylbek S. S. 2013. In: Izvestiya Natsionalnoy akademii nauk Respubliki Kazahstan. Seriya obshestvennyh i gumanitarnyh nauk (Bulletin of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan. Ser. society and hum. Sciences), 3, 174-186 (in Russian).
Baipakov, K. M., Smagulov, E. A. 2005. Ortagasyrlyk Sauran shaһary. Srednevekovyi Gorod Sauran. The medieval town Sauran. Almaty: “Credo” Publ. (in Kazakh, Russian, English).
Bilalov, S. U., Tazhekeev, A. A., Darmenov, R. T. 2020. In: edu.e-history.kz», 1, 77–88. URL: https://edu.e-history.kz/index.php/history/article/view/464 (accessed: 19.07.2024) (in Russian).
Bilalov, S. U., Tazhekeev, A. A., Darmenov, R. T., Sultanzhanov, Z. K., Amirgalina, G. T., Kurmaniyazov, Y. S., Nazarov, A. Z. 2021. In: Onggaruly, A. et al. (eds.). Margulan oqulary–2021 (Margulan readings–2021). In 3 vol. Vol. 2. Almaty: Margulan Institute of Archaeology, 138-153 (in Russian).
Bobrinskiy, A. A. 1978. Goncharstvo Vostochnoy Evropy. Istochniki i metody izucheniya (Pottery of Eastern Europe. Sources and methods of study). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Zilivinskaya, E. D. 2013. In: Izvestiya NAN RK. Seriya obshestvennyh nauk (Bulletin of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan. Ser. society and hum. Sciences), 3, 100-109 (in Russian).
Zilivinskaya, E. D., Erzhigitova, A. A. 2020. In: Margulan oqulary–2020 (Margulan readings–2020). In 2 vol. Vol. 2. Almaty: Margulan Institute of Archaeology, 386-397 (in Russian).
Volin, S. L. et al. (eds.). 1939. Materialy po istorii turkmen i Turkmenii. VII–XV vv. (Materials on the history of the Turkmen and Turkmenistan. 7th–15th centuries). Vol. I. Moscow; Leningrad: USSR Academy of Sciences (in Russian).
Nerazik, E. E. 2013. Formirovanie rannesrednevekovogo obshestva v nizovyah Amudari (Formation of early medieval society in the lower reaches of the Amu Darya). Moscow: “Grif i K” Publ. (in Russian).
Otchet o nauchno-issledovatelskoy rabote po teme: Arheologicheskie issledovaniya srednevekovogo gorodisha Sortobe v 2017 godu. Karmakshinskiy raion, Kyzylordinskaya oblast (Research report on the topic: Archaeological research of the medieval settlement of Sortobe in 2017. Karmakshinsky district, Kyzylorda region). 2017. Foundation “For the protection of historical and cultural monuments of the Kyzylorda region, department of culture, archives and documentation. Kyzylorda region”. Kyzylorda (in Russian).
Otchet o nauchno-issledovatelskoy rabote po teme: Arheologicheskie issledovaniya na gorodishe Sortobe, Karmakshinskogo raiona, Kyzylordinskoy oblasti (Research report on the topic: Archaeological research at the Sortobe settlement, Karmakshinsky district, Kyzylorda region). 2018. Fund of the State Institution “For the Protection of Historical and Cultural Monuments of the Kyzylorda Region, Department of Culture, Archives and Documentation. Kyzylorda Region”. Kyzylorda (in Russian).
Raspopova, V. I. 1990. Zhilisha Pendzhikenta (opyt istoriko-socialnoj interpretacii) (Dwellings of Penjikent (an experience of historical and social interpretation)). Leningrad: “Nauka” Publ. (in Russian).
Smagulov, E. A. 2010a. In: Izvestiya NAN RK. Seriya obshestvennyh nauk (Bulletin of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan. Ser. society and hum. Sciences), 1, 70-90 (in Russian).
Smagulov, E. A. 2010b. Drevniy Sauran (Ancient Sauran). Almaty: “ABDI Kompani” Publ. (in Russian).
Senigova, T. N. 1972. Srednevekovyi Taraz (Medieval Taraz). Alma-Ata: “Nauka” Publ. (in Russian).
Tazhekeev, A. A., Bolelov, S. B., Bilalov, S. U, Darmenov, R. T. 2019. In: Khabdulina, M. K. (ed.). Margulan oqulary–2019 (Margulan Readings-2019). Nur-Sultan: Gumilyov Eirasian National University, 592-603 (in Russian).
Tazhekeev, A. A., Darmenov, R. T., Bilalov, S. U., Sultanzhanov, Z. K., Sharapova, K. A. 2020a. In: Margulan oqulary–2020 (Margulan Readings–2020). In 2 vol. Vol. 2. Almaty: Margulan Institute of Archaeology, 410-421 (in Russian).
Tazhekeev, A. A., Darmenov, R. T., Bilalov, S. U., Kurmaniyazov, I. S., Sultanzhanov, Z. K. 2020b. In: Margulan oqulary–2020 (Margulan Readings–2020). In 2 vol. Vol. 2. Almaty: Margulan Institute of Archaeology, 434-441 (in Russian).
Shishkina, G. V., Bolelov, S. B. 2010. In: Noskova, L. M. (ed.). Materialnaya kultura Vostoka (Culture of the East). Collection of articles. Issue.5. Moscow: The State Museum of the East, 27-41 (in Russian).
Aylin Ü. Erdem. 2013. In: TÜBA-AR Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi Turkish Academy of Sciences Journal of Archaeology Sayı (TÜBA-AR Turkish Academy of Sciences Journal of Archaeology Issue), 16, 111-132 (in Turkish).
Загрузки
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2024 Әмірғалина Г.Т., Біләлов С.Ө.
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
