Орта ғасырлық Қызылқала қаласының (Маңғыстау) құрылыс тарихы және оның хронология мәселелері
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2024.3.25.151.174Түйін сөздер:
археология, Маңғыстау облысы, Қызылқала қаласы, бекініс, құрылыс қабаттары, хронология, Орта ғасыр, тұрғын үй құрылыстары, қам кірпішті құрылыс, пахсаАннотация (түйіндеме)
Мақалада Маңғыстау аумағынан табылған Орта ғасырлық қала типті жалғыз археологиялық ескерткіш — Қызылқала қаласының археологиялық зерттеу нәтижелері жарияланған. Бұл жерде бекіністі қаланың пайда болуы Хорезмді Батыс Қазақстанның далалалық аймағымен жалғастырып тұрған сауда жолының болуымен байланысты, ал Қызылқала тоқтайтын бекет ретінде қолданылды. Ескерткіш жартасты жотаның орталық бөлігіндегі тегіс төбенің үстіне тұрғызылған. Бекіністің мықты тас қабырғаларының, цитадельдің, сағананың, тармақталған су құбыры жүйелерінің қираған қалдықтары қалған. Бекініс периметрі көптеген үй-жаймен қоршалған. Бағалау деректеріне сәйкес, кешеннің жалпы ауданы 70 га-дан жоғары. Археологиялық қазба жұмыстары ескерткіштің құрылыс тарихын зерттеу және оның хронологиялық шегін анықтау мақсатында жүргізілді. Нәтижесінде алдын ала деректер бойынша қалада тоғыз кезеңге бөлінетін бес құрылыс қабаты анықталды. Бұл оқиға-хронологиялық сипаттағы себептерге байланысты сияқты. Құрылымдық ерекшеліктері, сондай-ақ пахса мен қам кірпіштен қаланған құрылыстардың параметрлері бойынша анықталған бекініс қабырғасының бастапқыда Хорезм шеберлерінің құрылыс қағидасы мен дәстүрлері бойынша салынғаны анықталды. Сол заманның архитектуралық стандарттары мен нормаларын қолдану ерекшеліктерін анықтау, керамика кешенін талдау, сондай-ақ құрылыс қабаттарын стратификациялап бөлу негізінде ескерткіштің құрылыс тарихының салыстырмалы хронологиялық реперін анықтауға алдын ала әрекеттер жасалды. Сол бойынша Қызылқала қаласы Х–ХІІІ ғғ. соңғы үшінші немесе төртінші кезеңі шегінде мерзімделеді.
Библиографиялық сілтемелер
Astafiev, A. E. 2004. In: Archive of the Mangystau State Historical and Cultural Reserve, KP-551 (in Russian).
Astafiev, A. E. 2005. In: Archive of the Mangystau State Historical and Cultural Reserve, KP-720 (in Russian).
Astafiev, A. E. 2009. In: Archive of the Mangystau State Historical and Cultural Reserve, KP-1054. (in Russian).
Astafiev, A. E. 2010a. In: Archive of the Mangystau State Historical and Cultural Reserve, KP-1147 (in Russian).
Astafiev, A. E. 2010b. Puti torgovyh soobshcheniy epohi srednevekoviya na territorii Aralo-Kaspiyskogo vodorazdela (The ways of trade communications of the Middle Ages in the territory of the Aral-Caspian watershed). Aktau (in Russian).
Astafiev, A. E. 2015. In: Archive of the Mangystau State Historical and Cultural Reserve (in Russian).
Astafiev, A. E., Petrov, P. N. 2017. In: Arheologiia Evraziiskikh Stepei (Archaeology of the Eurasian Steppes), 6, 101–115 (in Russian).
Vakturskaya, N. N. 1959. In: Tolstov, S. P., Vorob'yova, M. G. (eds.). Keramika Horezma (Ceramics of Khorezm). Vol. IV. Moscow: USSR Academy of Sciences, 261–342 (in Russian).
Varushchenko, S. I., Varushchenko, A. N., Klige, R. K. 1987. Izmenenie rezhima Kaspiyskogo morya i besstochnyh vodoemov v paleovremeni (Changing the regime of the Caspian Sea and drainless reservoirs in paleotime). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Voronina, V. 1953. In: Mikhailova, B. et al. (eds.). Arhitekturnoe nasledstvo (Architectural heritage). Vol. 3. Moscow: State Publishing House on Construction and Architecture, 3-35 (in Russian).
Galkin, L. L. 1978. In: Funds of the Mangystau regional Museum of Local History, KP-1983 (in Russian).
Galkin, L. L. 1981. In: Funds of the Mangystau regional Museum of Local History, KP-3549/1,2 (in Russian).
Galkin, L. L. 1983. In: Funds of the Mangystau regional Museum of Local History, KP-4160/1,2 (in Russian).
Eleuov, M. 2008. In: Archive of the Mangystau State Historical and Cultural Reserve, KP-790 (in Kazakh).
Kalmenov, M. D. 2007. In: Voprosy istorii i arheologii Zapadnogo Kazahstana (Issues of history and archaeology of Western Kazakhstan), 1, 144-164 (in Russian).
Kalmenov, M. D. 2012. In: Vestnik Chelyabinskogo gos. un-ta. Ser. Istoriya (Bulletin of the Chelyabinsk State University. Ser. History), vol. 51, no. 16 (270), 5–7 (in Russian).
Kalmenov, M. D., Bizhanova, A. E. 2019. In: Bocharov, S. G., Sitdikov, A. G. (eds.). Genuezskaya Gazariya i Zolotaya Orda (Genoese Gazaria and the Golden Horde). Vol. 2 Kazan; Chisinau: Stratum plus, 237-261 (in Russian).
Koval, V. Y. 2010. Keramika Vostoka na Rusi: IX–XVII veka (Ceramics of the East in Russia: 9th–17th centuries). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Maryksin, D. V. 2021. In: Archive of the Mangystau State Historical and Cultural Reserve, KP-1230/1-3 (in Russian).
Maryksin, D. V., Popov, P. V., Krygin, A. P. 2022. In: Arheologiia Evraziiskikh Stepei (Archaeology of the Eurasian Steppes), 3, 98–105 (in Russian).
Samashev, Z., Astafiev, A. E. 2007. In: Bissembaev, A. A. (ed.). Kadyrbayev chteniya (Kadyrbayev readings). Aktobe: “PrintA” Publ., 132–138 (in Russian).
Yakobson, A. L. 1978. In: Vizantiiskii vremennik (The Byzantine vremennik). Vol. 39. Moscow: “Nauka” Publ., 148-159 (in Russian).
Загрузки
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2024 Астафьев А.Е.
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
