Алтынқазған шағынауданынан табылған жаңа фибулалар
(Маңғышлақ түбегі)
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2024.2.24.98.121Түйін сөздер:
археология, Маңғышлақ, Алтынқазған шағынауданы, Қарақабақ, фибула, мәдени байланыстар, сауда-қолөнер орталығыАннотация (түйіндеме)
Бұл еңбек Қарақабақ қаласынан табылған 20 фибула туралы (II–VI ғғ.) 2019 жылы шыққан мақаламыздың жалғасы. Сол қоныстан және Алтынқазған шағынауданының басқа үш пунктінен 24 дана жаңа олжа табылды. Қарақабақ қонысындағы 1-ші экономикалық белсенділік кезеңіне (ІІ ғ. 2-жартысы/ІІІ ғ. 1-жартысы – IV ғ. 1-ширегі) 1–7 фибулалар жатады. Олар Солтүстік Кавказбен, кей-кейде кейінгі сармат мәдениетінің шығысымен байланысы болғанын дәлелдейді. Жетіасар мәдениетімен ұқсастығы тура байланыс немесе инновацияның ортақ көзі болғанын көрсетеді. 2–4, 6 фибулалардың ерекшелігі олардың жергілікті өндірісте жасалғанымен түсіндіріледі. Басқа фибулалар Қарақабақ қонысындағы 2-ші экономикалық белсенділік кезеңімен (IV ғ. 4-ширегі – VI ғ. ортасы) сәйкес келеді. 10–12 фибулалар ғұн дәуірінің өңіраралық «сәнін» бейнелейді. 8 және 9 фибулалар осы немесе кейінгі контекстке тән болуы мүмкін. 13–26 фибулалар V ғ. ортасынан ерте емес, негізінен Алтынқазған шағынауданының экономикасы мен мәдениеті өркендеген ғұндардан кейінгі (шиповский) дәуірмен мерзімделеді. Олар Солтүстік Кавказ, Кама маңы және Жетіасар мәдениетінде белгілі екі пластиналы фибулалардың ішкі тобына жатады. Бұл ретте Қарақабақ коллекциялары бір ескерткіштен табылған ең ірі олжа, ал 21, 22-ші фибулалардың және бұрынырақ табылған үш олжа тағаның жергілікті өндіріске жататынын көрсетіп тұр (қалғандарына қатысты бұл сұрақ әлі ашық). Фибулалар талдамасы Маңғышлақ түбегіндегі айлақ аймағымен байланысты Қарақабақ қонысы (Арал-Каспий өңіріндегі өз дәуіріндегі ең ірі қоныс) Боспор (ол арқылы Рұм империясына) мен Солтүстік Кавказды Азияның жақын өңірлерімен байланыстыратын, солтүстікте Каманың маңына дейінгі далаларда тармақталған жолдағы маңызды сауда-қолөнер орталығы болған деген қорытындыны растайды.
Библиографиялық сілтемелер
Ambroz, A. K. 1966. Fibuly yuga yevropeyskoy chasti SSSR II v. do n.e. – IV v. n. e. (Fibulae from the south of the European part of the USSR, 2nd century BC – 4th century AD). Moscow: “Nauka” Publ. (SAI. Vol. D1-30) (in Russian).
Ambroz, A. K. 1969. In: Antichnyye drevnosti Podoniya–Priazoviya (Ancient antiquities of the Don region - Azov region). Moscow: “Nauka” Publ, 248-272 (MIA. No. 154) (in Russian).
Astafiev, A. Y., Bogdanov, Y. S. 2019. In: Stratum plus, 4, 17-38 (in Russian).
Astafiev, A. Y., Bogdanov, Y. S. 2020. In: Botalov, S. G. (ed.). Etnicheskiye vzaimodeystviya na Yuzhnom Urale. Velikoye pereseleniye narodov. Dialog kultur (Ethnic interactions in the Southern Urals. The Great Migration of Peoples. Dialogue of cultures). Chelyabinsk: Gosudarstvennyi istoricheskiy muzey Yuzhnogo Urala, 126-133 (in Russian).
Astafiev, A. Y., Bogdanov, Y. S. 2023a. Pogrebalno-pominalnyi kompleks Altynkazgan (III – pervaya polovina VI v.) (Funeral and memorial complex Altynkazgan (3th – first half of the 6th century AD). Almaty: Margulan Institute of Archaeology (Materialy i issledovaniya po arkheologii Kazakhstana. Vol. XVIII) (in Russian).
Astafiev, A. Y., Bogdanov, Y. S. 2023b. In: Kazakstan arheologiyasy (Kazakhstan Archeology), 2, 117-130 (in Russian).
Astafiev, A. Y., Petrov, P. N. 2017. In: Arkheologiia evraziyskikh stepei (Archaeology of the Eurasian Steppes), 6, 101-115 (in Russian).
Weinberg, B. I. 1977. Monety drevnego Khorezma (Coins of ancient Khorezm). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Gabuyev, T. A., Malashev, V. Y. 2009. Pamyatniki rannikh alan tsentralnykh rayonov Severnogo Kavkaza (Sites of the early Alans of the central regions of the North Caucasus). Moscow: Institute archaeology RAN; “TAUS” publ. (in Russian).
Gavritukhin, I. O. 2010a. In: Vorontsov, A. M., Gavritukhin, I. O. (eds.). Lesnaya i lesostepnaya zony Vostochnoy Yevropy v epokhi rimskikh vliyaniy i Velikogo pereseleniya narodov (Forest and forest-steppe zones of Eastern Europe during the era of Roman influences and the Great Migration of Peoples). Tula: Institute of Archaeology RAS, 49-68 (in Russian).
Gavritukhin, I. O. 2010b. In: Islanova, I. V., Rodinkova, V. E. (eds.). Arkheologiya Vostochnoy Yevropy v I tysyacheletii n.e. Problemy i materialy (Archaeology of Eastern Europe in the 1st millennium AD. Problems and materials). Moscow: Institute of Archaeology RAS, 35-89 (in Russian).
Gavritukhin, I. O. 2015. In: Oblomskiy, A. M. (ed.). Ostraya Luka Dona v drevnosti. Arkheologicheskiy kompleks pamyatnikov gunnskogo vremeni u s. Ksizovo (konets IV – V v.). (Ostraya Luka of the Don river in ancient times. Archaeological complex of monuments of the Hunnic period near the village. Ksizovo (late 4th – 5th century). Moscow: Institute of Archaeology RAS, 212-240, 570-574 (in Russian).
Gavritukhin, I. O. 2022a. In: Mastykova, A. V., Khairedinova, E. A. (eds.). Mogilnik rimskogo vremeni Frontovoye 3: varvary na granitsakh Imperii Moscow: Institute of Archaeology RAS, 22-42 (in Russian).
Gavritukhin, I. O. 2022b. In: Mogilnik rimskogo vremeni Frontovoye 3: varvary na granitsakh Imperii (Roman burial ground Frontline 3: barbarians on the borders of the Empire). Moscow: Institute of Archaeology RAS, 229-238 (in Russian).
Gavritukhin, I. O. 2023. In: Nizhnevolzhskiy Arkheologicheskiy Vestnik (The Lower Volga archaeological bulletin), 1 (22), 139-202 (in Russian).
Gavritukhin, I. O., Astaf'yev, A. Ye., Bogdanov, Ye. S. 2019. In: Povolzhskaya arkheologiya (The Volga river region archaeology), 3 (29), 170-189 (in Russian).
Zeymal, Y.V. 1983. Drevniye monety Tadzhikistana (Ancient coins of Tajikistan). Dushanbe: “Donish” Publ. (in Russian).
Kropotov, V. V. 2010. Fibuly sarmatskoy epokhi (Fibulae of the Sarmatian epoch). Kyiv: “ADEF-Ukraina” Publ. (in Russian).
Levina, L. M. 1996. Etnokulturnaya istoriya Vostochnogo Priaraliya. I tysyacheletiye do n. e. – I tysyacheletiye n. e. (Ethnocultural history of the Eastern Aral Sea region. 1st millennium BC – 1st millennium AD). Moscow: “Vostochnaya literatura” Publ. (in Russian).
Malashev, V. Y. 2000. In: Sarmaty i ikh sosedi na Donu (Sarmatians and their neighbors on the Don). Rostov-on-Don: “Terra” Publ., 194-232 (in Russian).
Malashev, V. Y., Kadzayeva, Z. P. 2021. In: Rossiyskaya arheologia (Russian archaeology), 2, 54-72 (in Russian).
Malashev, V. Y., Gadzhiyev, I. S., Ilyukov, L. S. 2015. Strana maskutov v Zapadnom Prikaspii. Kurgannyye mogilniki Prikaspiyskogo Dagestana III – V vv. n. e. (Country of the Maskuts in the Western Caspian region. Kurgan burial grounds of Caspian Dagestan 3rd–5th centuries AD). Makhachkala: “Mavrayev” Publ. (in Russian).
Malashev, V. Y., Yablonskiy, L. T. 2008. Stepnoye naseleniye Yuzhnogo Priuraliya v pozdnesarmatskoye vremya. Po materialam mogilnika Pokrovka 10 (Steppe population of the Southern Urals in the late Sarmatian period. Based on materials from the Pokrovka 10 burial ground). Moscow: “Vostochnaya literature” Publ. (in Russian).
Sabirova, T. M. 2019. Fibuly Srednego Prikamiya pervoy poloviny I tys. n. e. (Fibulae of the Middle Kama region of the first half of the 1st millennium AD). Izhevsk: “Shelest” Publ. (in Russian).
Sviridov, A. N., Yazikov, S. V. 2023. Mogilnik rimskogo vremeni Frontovoye 3 v Yugo-Zapadnom Krymu: v trekh chastyakh. Vol. 1 (Roman-era burial ground Frontovoye 3 in South-Western Crimea: in three parts). Moscow: Institute of Archaeology RAS (in Russian).
Sviridov, A. N., Yazikov, S. V. 2023b. Mogilnik rimskogo vremeni Frontovoye 3 v Yugo-Zapadnom Krymu: v trekh chastyakh. Vol. 2 (Roman-era burial ground Frontovoye 3 in South-Western Crimea: in three parts). Moscow: Institute of Archaeology RAS (in Russian).
Skripkin, A. S. 1977. In: Sovetskay arheologia (Soviet archaeology), 2, 100-120 (in Russian).
Arzhantseva, I., Deopik, D., Malashev, V. 2000. In: Colloquia Pontica, 5, 211-250 (in English).
Gavritukhin, I. 2003. In: Yearbook of the András Jósa Museum in Nyíregyháza. LIV, 113-184 (in Hungarian).
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2024 Гавритухин И.О., Астафьев А.Е., Богданов Е.С.
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
