Ерте түркілік жерлеулердегі жылқылар: Самсы ескерткішінің материалдары бойынша
(Шу-Іле өзендері аралығы)
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2024.2.24.250.267Түйін сөздер:
археозоология, ерте түркілік жерлеулер, жылқылар, катакомба, ақымдап жерлеуАннотация (түйіндеме)
Жұмыстың мақсаты Самсы ескерткішіндегі төрт обадан (ІХ–Х ғғ.) табылған алты жылқының қаңқаларын археозоологиялық зерттеу. Зерттеудің ғылыми жаңалығы – Қазақстанның көне түркілік ескерткішінен алынған жылқылардың морфологиялық көрсеткішінің алғашқы зерттелуі. Зертханалық зерттеулер қаңқалар мен оның жеке элементтерін морфологиялық, биометриялық және палеопатологиялық талдау секілді жалпы қалыптасқан әдістер бойынша жүзеге асырылды. Сондай-ақ жылқылардың өлген мезгілдерін анықтау мақсатында азу тістеріне кесу жұмыстары жүргізілді. Нәтижесінде жерлеу ғұрыптарында 3-тен 16 жасқа дейінгі жылқылар пайдаланылғаны анықталды. Алты жылқының бесеуі аталық жануар болса, соңғысының жынысын анықтау мүмкін болмады. Жануарлар орта және ортадан төмен бойлы, сирақ жіңішкелігі бойынша әртүрлі топтарға жатады. Көктемде және күзде жерленген. Самсы ескерткішінің жылқылары абсолюттік өлшемдері бойынша Оңтүстік Қазақстан мен Жетісудың орта ғасырлық қалалардағы жылқыларға жақын. Соонымен қатар қой және ит сүйектері зерттелді. Олардың жота бойынша бойларының биіктігі мен жас ерекшеліктері анықталды. Шу-Іле өзендері аралығындағы жылқымен бірге жерленген ұқсас жерлеулермен салыстырғанда олардың негізгі бөлігінде адам мәйітінің бастары солтүстікке, жылқылар қарама-қарсы (оңтүстік) бағытта қойылғаны анықталды.
Библиографиялық сілтемелер
Abetekov, A. K. 1978. In: Kratkie soobshcheniya Instituta arheologii (Brief Communications of the Institute of Archaeology), 154, 59–65 (in Russian).
Aitkul, K. 2016. In: Kalysh, A. B. (ed). VIII Orazbayev okulary (8th Orazbayev readings). Almaty: “Kazakh University” Publ., 137–146 (in Kazakh).
Aitkul, K. 2019. In: Toleubayev, A. T. (ed.). XI Orazbayev okulary (11thOrazbayev readings). Almaty: “Kazakh University” Publ., 181–192 (in Kazakh).
Aitkul, K., Myakisheva, O. A., Torezhanova, N. J., Rakhmetova, A., Aidarkhanova, E. E. 2018. In: Omarov, G. K. (ed.). IX Orazbayev okulary (9th Orazbayev readings). Almaty: “Kazakh University” Publ., 137–142 (in Kazakh).
Akishev, K. A. 1956. In: Trudy Instituta istorii, arheologii i etnografii AN KazSSR (Proceedings of the Institute of History, Archaeology and Ethnography of the Kazakh SSR Academy of Sciences), 1, 5–31 (in Russian).
Akymbek, E. S., Shagirbayev, M. S., Nurgali, N. B. 2024. In: Kazakstan arheologiasy (Kazakhstan Archeology), 1 (23), 256–287 (in Kazakh).
Akymbek, Y. S., Shagirbayev, M. S. 2021. In: Kazakstan arheologiasy (Kazakhstan Archeology), 1 (11), 72–100 (in Kazakh).
Bachura, O. P., Kosintsev, P. A. 2021. In: Vestnik arheologii, antropologii i etnografii (Bulletin of Archaeology, Anthropology and Ethnography),1 (52), 83–92 (in Russian).
Brauner, A. A. 1916. Zapiski Obshchestva selskogo hozyajstva Yuzhnoi Rossii (Notes of the Society of Agriculture of Southern Russia), 86, 16–27 (in Russian).
Vitt, V. O. 1952. In: Sovetskaya arheologiya (Soviet Archaeology), 16, 163-206 (in Russian).
Gaiduchenko, L. L. 2013. Otchet o nauchno-issledovatelskoi rabote po provedeniyu raskopok «Drevnego gorodischa Taraz» (Report on the scientific research work on the excavation of the “Ancient settlement of Taraz”). Almaty; Taraz: Archaeological Expertise (in Russian).
Goryachev, A. A., Motov, Y. A. 2018. Arheologicheskii kompleks Butakty-І (Butakty-I Archaeological Complex). Almaty: “KazBookTrad” Publ. (in Russian).
Karabaspakova, K. M. 2011. Zhetysu i Yuzhnyj Kazahstan v epohu bronzy (Zhetysu and Southern Kazakhstan in the Bronze Age). Almaty: Margulan Institute of Archaeology (in Russian).
Kashkinbaev, K. 2013. Berelskie loshadi. Paleopatologicheskiy aspekt issledovaniyah (Berel horses. The paleopathological aspect of the study). Astana: Branch of the Margulan Institute of Archaeology in Astana (in Russian).
Klevezal, G. A. 1988. Registriruiyshchie struktury mlekopitaiyşih v zoologicheskih issledovaniyah (Registering structures of mammals in zoological research). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Korneven, S., Lesbre, F.-K. 1932. Raspoznavanie vozrasta po zubam i drugim proizvodnym epiteliya (Age recognition by teeth and other epithelial derivatives). Moscow: State Publishing House of Agricultural and Collective Farm-Cooperative Literature (in Russian).
Kosintsev, P. A., Samashev, Z. 2014. Berelskie loshadi. Morfologicheskoe issledovanie (Berel horses. Morphological examination). Astana: Branch of the Margulan Institute of Archaeology in Astana (in Russian).
Kurmankulov, J. K. 1980. In: Akishev, K. A. (ed.). Arheologicheskie issledovaniya drevnego i srednevekovogo Kazahstana (Archaeological research of ancient and medieval Kazakhstan). Alma-Ata: “Nauka” Publ., 191–197 (in Russian).
Kushaev, G. A. 1956. In: Trudy Instituta istorii, arheologii i etnografii (Proceedings of the Institute of History, Archaeology and Ethnography), 1, 207–220 (in Russian).
Nesterov, S. P. 1990. Kon v kultah tyurkoyazychnyh plemyon Tsentralnoy Azii v epohu srednevekovya (The Horse in the cults of the Turkic-speaking tribes of Central Asia in the Middle Ages). Novosibirsk: “Nauka” Publ. (in Russian).
Nurzhanov, A. A., Jumabekova, G. S., Bazarbayeva, G. A. 2020. In: Kazahstan arheologiyasy (Kazakhstan Archeology), 4 (10), 70–95 (in Russian).
Nurzhanov, A. A., Shagirbayev, M. S. 2021. In: Zhumatayev, R. S. (ed.). XIII Orazbayev okulary (13th Orazbayev readings). Almaty: “Kazakh University” Publ., 185–193 (in Russian).
Nurmukhanbetov, B. N., Tulegenov, T. Z., Rakhmetov, A. 2012. In: Zaibert, V. F. (ed.). Margulanovskie chteniya – 2012 (Margulan Readings – 2012). Astana: Branch of the Margulan Institute of Archaeology, 390–400 (in Russian).
Savelieva, T. V., Shagirbayev, M. S. 2020. In: Vestnik KazNPU im. Abaya seriya «Istoricheskie i sotsialno-politicheskie nauki» (Bulletin Abai University, the series of «Historical and socio-political sciences»), 1 (64), 390–400 (in Russian).
Samashev, S. 1986. In: Archive of the Margulan Institute of Archaeology). D. 2110 (in Russian).
Tabaldiev, K. S. 1996. Kurgany srednevekovyh kochevnikov Tyan-Shanya (Mounds of medieval nomads of the Tien Shan). Bishkek: “Aibek” Publ. (in Russian).
Tsalkin, V. I. 1952. In: Kiselev, S. V. (ed.). Materialy i issledovaniya po arheologii Sibiri (Materials and research on the archaeology of Siberia), 1. Moscow: USSR Academy of Sciences, 147–156 (in Russian).
Shagirbayev, M. S. 2020. In: Kulturnoe nasledie. Nauchnyi zhurnal (Cultural Heritage. Scientific journal), 4, 115–128 (in Russian).
Shagirbayev, M. S., Buranbayev, R. N. 2022. In: Vestnik KazNU. Seriya istoricheskaya (Journal of History), 4 (107), 158–168 (in Russian).
Shagirbayev, M. S., Sorokin, D., Kazizov, E. S., Maryksin, D. V., Bychkov, V. S. 2021. In: Kulturnoe nasledie. Nauchnyi zhurnal (Cultural Heritage. Scientific journal), 2 (93), 23–46 (in Russian).
Sher, Y. A. 1961. In: Sovestkaya arheologiya (Soviet Archaeology), 1, 280–282 (in Russian).
Sherbayev, R. K., Buranbayev, R. N. 2021. In: Onggaruly, A. et al. (eds.). Margulanovskie chteniya – 2021 (Margulan readings – 2021). In 3 vol. Vol. 2. Almaty: Margulan Institute of Archaeology, 205–210 (in Russian).
Driesch, A. V. 1976. In: Preabody Museum of Archaeology and Ethnology, 1, 18-23 (in English).
Eisenmann, V., Alberdi, M.-T., De Giuli, C., Staesche, U. 1981. In: Collected papers after the “New York International Hipparion Conference. Leiden: Brill, 1-77 (in English).
Silver, I. A. 1969. In: Science in Archaelogy. Basic books, Inc., Publishers. New York, 250–268 (in English).
Tulegenov, T., Besetaev, B., Khassenova, B. 2021. In: Kazahstan arheologiyasy (Kazakhstan Archeology), 4 (14), 121–133 (in English).
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2024 Шағырбаев М.С., Буранбаев Р.Н., Шербаев Р.К.
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
