Көне түрік кіселерінің сигнификасын зерделеу мәселесі
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2024.2.24.9.24Түйін сөздер:
археология, орта ғасыр, Тарбағатай, Елеке сазы, қимақтар, қарлұқтар, жылқымен бірге жерлеу, белдік жиынтығыАннотация (түйіндеме)
Мақала Тарбағатайдағы Елеке сазы археологиялық кешенінің көне түркі дәуіріне жататын № 3 обасын зерттеу барысында табылған материалдарды талдауға және түсіндіруге арналған. Қабір құрылысы «қаған-князь типті» діни-мемориалдық кешенге жақын жерде орналасқан. Обада әскери заттар, ат жабдығының элементтері және тұрмыстық заттардан тұратын құрал-жабдықтың мол жиынтығымен және жылқымен бірге жерленген адамның қабірі қарастырылды. Жерленген адамның жоғары әлеуметтік мәртебесін көрсететін әртүрлі пішіндегі 16 металл жапсырмадан тұратын белбеу жиынтығы ерекше қызығушылық тудырды. Жиынтық айрықша әрі аналогы жоқ элементтерден тұрады, бұл оның бірегейлігін көрсетіп тұр. Сонымен қатар зерттеу жерлеу құрылысының архитектуралық сипаттамасы, оның пішіні, өлшемдері және ішкі құрылымына бағытталған. Обаның жерүсті құрылысы жерлеу рәсімінің ерекшеліктерін көрсететін маңызды этномәдени көрсеткіш ретінде қарастырылады. Жалпы, жерлеу рәсімінің сәйкестендірілген элементтері түркітілдес топтардың біріне тән жерлеу рәсімінің ерекшеліктерін көрсететіні анықталды. Жаңа археологиялық материалдар мен жазбаша айғақтарды бірыңғай талдаудың нәтижесі қарлұқ пен қимақ тайпалық одақ өкілдері аталмыш тарихи кезеңде осы аумақта өмір сүргенін растайды. Заттық кешенді радиокөміртекті талдау нәтижелерімен ұштастыру арқылы талдау обаның хронологиялық шегарасы VIII-IX ғасырлар аралығы деп белгілеуге мүмкіндік берді.
Библиографиялық сілтемелер
Arslanova, F. K. 1972. In: Akishev, K. A. (ed). Poiski i raskopki v Kazakhstane (Searches and excavations in Kazakhstan). Alma-Ata: “Nauka” Publ., 56-76 (in Russian).
Arslanova, F. K. 2013. Samashev, Z. (ed.), Khasenova, B. (compl.). Ocherki srednevekovoy arheologii Verhnego Priirtysh'ya (The sketches of medieval archaeology of the Upper Irtysh river region). Astana: the branch of the Margulan Institute of Archaeology (in Russian).
Arslanova, F. K., Samashev, Z. S. 1987. In: Kuzeyev, R. G. (ed). Problemy srednevekovoy arkheologii Urala i Povolzhya (Problems of medieval archaeology of the Urals and Volga region). Ufa: “Nauka” Publ., 122-134 (in Russian).
Gorbunov, V. V. 2006. Voennoe delo naseleniya Altaja v III–XIV vv. Ch. II: Nastupatelnoe vooruzhenie (oruzhie) (Military affairs of the population of Altai in the 3rd–14th centuries. Part I: Offensive weapons (weapons)). Barnaul: Altai State University (in Russian).
Gorbunov, V. V. 2009. In: Teoriya i praktika arkheologicheskikh issledovaniy (Theory and practice of archaeological research), 5, 120-130 (in Russian).
Gorbunov, V. V. 2020. In: Tishkin, A. A. (ed.). Sokhraneniye i izucheniye kulturnogo naslediya Altayskogo kraya (Preservation and study of the cultural heritage of the Altai region). Vol. XXVI. Barnaul: Altai State University Publ., 34-40 (in Russian).
Gorbunov, V. V., Tishkin, A. A. 2022. Kurgany srostkinskoy kultury na Priobskom plato (Mounds of the Srostkinsk culture on the Priobsky plateau). Barnaul: Altai State University (in Russian).
Dobzhanskiy, V. N. 1990. Nabornyye poyasa kochevnikov Azii (Stacked belts of Asian nomads). Novosibirsk: Novosibirsk State University (in Russian).
Evtyukhova, L. A. 1952. In: Kiselev, K. A. (ed). Materialy i issledovaniya po arkheologii Sibiri (Materials and research on the archeology of Siberia. Issue. 24). Moscow: USSR Academy of sciences, 72-120 (in Russian).
Kovalevskaya, V. B. 1979. Poyasnye nabory Evrazii IV-IX vv. Pryazhki (Belt sets of Eurasia 4th–9th centuries. Buckles). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Kubarev, G. V. 2005. Kultura drevnikh tyurok Altaya (po materialam pogrebalnykh pamyatnikov) (Culture of the ancient Turks of Altai (based on materials from funeral monuments)). Novosibirsk: Institute of Archeology and Ethnography SB RAS Publ. (in Russian).
Kubarev, G. V. 2021. In: Smirnov, N. Y. (ed). Tvorets kultury. Materialnaya kultura i dukhovnoye prostranstvo cheloveka v svete arkheologii, istorii i etnografii (Creator of Culture. Material culture and spiritual space of man in the light of archaeology, history and ethnography). St. Petersburg: Institute for the History of Material Culture RAS, 305-323 (in Russian).
Kumekov, B. Y. 1972. Gosudarstvo kimakov IX-X vv. po arabskim istochnikam (Kimak state of the 9th-10th centuries. according to Arabic sources). Alma-Ata: “Nauka” Publ. (in Russian).
Mazhitov, N. A. 1977. Yuzhnyy Ural v VII-XIV vv. (Southern Urals in the 7th–14th centuries). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Mogilnikov, V. A. 1981. In: Pletneva, S. A. (ed). Stepi Yevrazii v epokhu Srednevekovya (Steppes of Eurasia in the Middle Ages). Moscow: “Nauka” Publ., 43-46 (in Russian).
Mogilnikov, V. A. 2002. Kochevniki severo-zapadnykh predgoriy Altaya v IX–XI vekakh (Nomads of the northwestern foothills of Altai in the 9th–11th centuries). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Neverov, S. V., Gorbunov, V. V. 2001. In: Chindina, L. A. (ed). Prostranstvo kultury v arkheologo-etnograficheskom izmerenii. Zapadnaya Sibir i sopredelnyye territorii (Space of culture in the archaeological and ethnographic dimension. Western Siberia and adjacent territories). Tomsk: Tomsk State University, 176-178 (in Russian).
Ovchinnikova, B. B. 1990. Tyurkskiye drevnosti Sayano-Altaya v VI-X vekakh (Turkic antiquities of Sayan-Altai in the 6th–10th centuries). Sverdlovsk: Ural State University Publ. (in Russian).
Priymak, V. V. 2011. In: Arkheolohiya i davnya istoriya Ukrayiny (Archaeology and early history of Ukraine), 7, 157-165 (in Russian).
Raspopova, V. I. 1980. Metallicheskiye izdeliya rannesrednevekovogo Sogda (Metal products of early medieval Sogd). Leningrad: “Nauka” Publ. (in Russian).
Savinov, D. G.1973. In: Konopatsky, A. K. (ed). Tyurkologicheskiy sbornik 1972 (Turkological collection 1972). Moscow: “Nauka” Publ., 339-350 (in Russian).
Savinov. D. G. 1984. Narody Yuzhnoy Sibiri v drevnetyurkskuyu epokhu (Peoples of Southern Siberia in the ancient Turkic era). Leningrad: Leningrad State University Publ. (in Russian).
Samashev, Z. S., Sapashev, O., Oralbay, Y., Isin, A., Tolegenov, Y., Saylaubay, Y. 2010. Pamyatniki monumentalnogo iskusstva Vostochnogo Kazakhstana (Sites of monumental art of Eastern Kazakhstan). Almaty: TOO “Arkheologiya” Publ. (in Russian).
Samashev, Z. S., Aitkali, A. K., Tolegenov, E. 2022. In: Povolzhskaya arkheologiya (The Volga River Region Archaeology), 2, 21-34 (i Russian).
Samashev, Z. S., Aitkali, A. K., Zhumataev, R. S. 2022. In: Vestnik KazNU (Bulletin of history KazNU), 2, 81-88 (in Russian).
Tkachev, A. A., Tkachev, Al. Al. 2022. In: Vestnik arkheologii, antropologii i etnografii (Bulletin of archaeology, anthropology and ethnography), 3, 58-69 (in Russian).
Trifonov, Y. I. 1987. In: Akishev, K. A. (ed). Arkheologicheskiye pamyatniki v zone zatopleniya Shulbinskoy GES (Archaeological monuments in the flood zone of the Shulbinskaya hydroelectric power station). Alma-Ata: “Nauka” Publ., 115-246 (in Russian).
Troitskaya, T. N., Novikov, A. V. 1998. Verkhneobskaya kultura v Novosibirskom Priobiye (Verkhneobskaya culture in the Novosibirsk Ob river region). Novosibirsk: Institute of Archaeology and Ethnography of SB RAS (in Russian).
Torgoev, A. I. 2011. In: Beisenov, A. Z. (ed). Voprosy arkheologii Kazakhstana (Issues of the Kazakhstan archaeology). Issue. 3. Almaty: Margulan Institute of Archaeology; “Begazy-Tasmola” Publ., 432-446 (in Russian).
Charikov, A. A. In: Pletneva, S. A. (ed). 1980. Srednevekovyye drevnosti yevraziyskikh stepey (Medieval antiquities of the Eurasian steppes). Moscow: “Nauka” Publ., 213-234 (in Russian).
Sher, Y. A. 1980. Petroglify Sredney i Tsentralnoy Azii (Petroglyphs of Central and Central Asia). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2024 Самашев З., Айтқали А.
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
