Қарақабақ шатқалындағы (Маңғыстау) ғұндардан кейінгі кезеңдегі қорымдар: 2023 жылғы қазба жұмыстары
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2024.1.23.180.203Түйін сөздер:
археология, Маңғыстау, Қарақабақ, қорым, жерлеу, қала, ғұндардан кейінгі кезең, шипов қабатыАннотация (түйіндеме)
Мақала Қарақабақ шатқалында орналасқан ғұндардан кейінгі кезеңнің № 1, 3 және 7 қорымдарында жүргізілген жаңа зерттеулердің нәтижелеріне арналған. Қорымның жанында, шыңның ұшар басында портты-қолөнер орталығы әрі «Батыс» пен «Шығысты» байланыстыратын құрлық-су сауда жолының жұмысын қамтамасыз ететін сауда факториясы болған қала типтес, шатқалмен аттас қоныс орналасқан. Алдыңғы жылдары жүргізілген жұмыстар Қарақабақ қаласының тұрғындары этникалық құрамы жағынан әртекті екенін көрсетті. Шамасы қала тұрғындарының едәуір бөлігі зороастризм дәстүрлерін ұстанған және қайтыс болған адамды жерлеу үшін 12 шақырым жерде, ен далада орналасқан Алтынқазған ғұрыптық-жерлеу кешенін пайдаланған. Қала тұрғындарының екінші бөлігі (соңғы зерттеулер көрсеткендей) көшпелі дәстүрді берік ұстанып, б.д. ІІ ғ. 2-жартысында Оңтүстік Урал маңындағы кейінгі сармат ортасында қалыптасқан жерлеу рәсімін пайдаланған (жеке обаларға жерлеу, солтүстікке бағдарлау, қабірлер тар әрі тіктөртбұрыш пішінді, шығыс немесе батыс қабырғасында ақым қазылған, бас сүйек деформацияға ұшыраған). Үздіксіз қазу арқылы зерттелген нысандар тобының бірқатар ерекшеліктері бар: 1. бұл жерлеу құрылысының жанында ғұрыптық шеңберлі төсемді қолдану; 2. обаның тас үйінділерінің астынан тек әйелдер мен жасөспірім балалардың жерленгені анықталды. Табылған ілеспе заттар «шипов қабаты» деп аталатын металл бұйымдарға сәйкес келеді, осыған толық ұқсас заттар Қарақабақ қаласында және Алтынқазған ғұрыптық-еске алу кешенінде де кездеседі. Зерттелген жерлеу орындары V ғ. соңы мен VI ғ. ортасы деп мерзімделеді.
Библиографиялық сілтемелер
Ambroz, A. K. 1989. Khronologiya drevnostey Severnogo Kavkaza V–VII vv. (Chronology of the antiquities of the North Caucasus 5th–7th centuries). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Astafiev, A. Y., Bogdanov, Y. S. 2019. In: STRATUM plus, 4, 17-38 (in Russian).
Astafiev, A. Y., Bogdanov, Y. S. 2020a. In: Botalov, S. G. (ed.). Etnicheskiye vzaimodeystviya na Yuzhnom Urale. Velikoye pereseleniye narodov: dialog kultur (Ethnic interactions in the Southern Urals. The Great Migration of Peoples: a dialogue of cultures). Chelyabinsk: State Historical Museum of the Southern Urals, 126-131 (in Russian).
Astafiev, A. Y., Bogdanov, Y. S. 2020b. In: STRATUM plus, 3, 179-192 (in Russian).
Astafiev, A. Y., Bogdanov, Y. S. 2020c. In: Arkheologiya, etnografiya i antropologiya Yevrazii (Archaeology, Ethnography and Anthropology of Eurasia), 2 (48), 80–88 (in Russian).
Astafiev, A. Y., Bogdanov, Y. S. 2021. In: Arkheologiya, etnografiya i antropologiya Yevrazii (Archaeology, Ethnography and Anthropology of Eurasia), 4 (54), 57–68 (in Russian).
Astafiev, A. Y., Bogdanov, Y. S. 2023. Pogrebalno-pominalnyi kompleks Altynkazgan (III – pervaya polovina VI v.) (Altynkazgan funeral and memorial complex (3rd – the first half of the 6th century)). (Materials on the history and archaeology of Kazakhstan. Vol. XVIII). Almaty: Margulan Institute of Archaeology (in Russian).
Bogachev, A. V. 2023. In: Ufimskiy arkheologicheskiy vestnik (Ufa Archaeological Herald), vol. 23, nr. 2, 207–226 (in Russian).
Bogdanov, Y. S. 2017. In: Nizhnevolzhskiy arkheologicheskiy vestnik (The lower Volga archaeological bulletin), vol. 16, nr. 2, 5–32 (in Russian).
Botalov, S. G., Gutsalov, S. Y. 2000. Gunno-sarmaty Uralo-Kazakhstanskikh stepey (Hunno-Sarmatians of the Ural-Kazakh steppes). Chelyabinsk: “Rifey” Publ. (in Russian).
Gmyrya, L. B. 1990, In: Mammayev, M. M. (ed.). Pamyatniki drevnego iskusstva Dagestana (Monuments of ancient art of Dagestan). Makhachkala: Dagestan branch of the USSR Academy of Sciences, 59–73 (in Russian).
Zasetskaya, I. P. 1994. Kultura kochevnikov yuzhnorusskikh stepey v gunnskuyu epokhu (konets IV-V v. n.e.) (The culture of the nomads of the South Russian steppes in the Hunnic era (late 4th-5th century AD)). Saint Petersburg: “Ellips” Publ. (in Russian).
Zasetskaya, I. P., Kazanskiy, M. M., Akhmedov, I. R., Minasyan, R. S. 2007. Morskoy Chulek: Pogrebeniya znati iz Priazoviya i ikh mesto v istorii plemen Severnogo Prichernomoriya v postgunnskuyu epokhu (Sea Chulek: Burials of the nobility from the Azov sea region and their place in the history of the tribes of the Northern Black Sea region in the post-Hunnic era). Saint Petersburg: State Hermitage (in Russian).
Kazanskiy, M. M. 2020. In: Materialy po istorii, arheologii i etnografii Tavrii (Materials on the history, archaeology and ethnography of Tavria), XXV, 90–167 (in Russian).
Kuznetsova, T. M. 2002. Zerkala Skifii VI–III vv. do n.e. (Mirrors of Scythia of the 6th–3rd centuries BC). Vol. 1. Moscow: “Indrik” Publ. (in Russian).
Levina, L. M. 1996. Etnokulturnaya istoriya Vostochnogo Priaraliya. I tysyacheletiye do n.e. – I tysyacheletiye n.e. (The ethnocultural history of the Eastern Aral Sea region. 1st millennium BC – 1st millennium AD). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Levina, L. M., Ravich, I. G. 1995. In: Nizoviya Syrdarii v drevnosti. T. 5. Jetyasarskaya kultura (The lower reaches of the Syr Darya in ancient times. Issue 5. Jetyasar culture). Moscow, 122–184 (in Russian).
Litvinskiy, B. A. 1973. Ukrasheniya iz mogilnikov Zapadnoy Fergany. (Mogilniki Zapadnoy Fergany; t. III) (Jewelry from the burial grounds of Western Ferghana. (Burial grounds of Western Ferghana; vol. III)). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Malashev, V. Y. 2013. Pozdnesarmatskaya kultura Yuzhnogo Priuraliya vo II-III vv. n.e. (The Late Sarmatian culture of the Southern Urals in the 2nd-3rd centuries AD): Thesis ... Candidate of Historical Sciences. Moscow (in Russian).
Malashev, V. Y. Gajiyev, M. S., Ilyukov, L. S. 2015. Strana maskutov v Zapadnom Prikaspii. Kurgannyye mogilniki Prikaspiyskogo Dagestana III–V vv. n.e. (The country of the Maskuts in the Western Caspian Sea. Burial mounds of the Caspian Dagestan of the 3rd–5th centuries AD). Makhachkala: “Mavrayev” Publ. (in Russian).
Malashev, V. Y., Moshkova, M. G. 2010. In: Skripkin, A. S. (ed.). Stanovleniye i razvitiye pozdnesarmatskoy kultury (po arkheologicheskim i yestestvennonauchnym dannym) (Formation and development of the Late Sarmatian culture (based on archaeological and natural science data)). Issue III. Volgograd: Volgograd State University, 37–56 (in Russian).
Malashev, V. Y., Yablonskiy, L. T. 2008. Stepnoye naseleniye Yuzhnogo Priuraliya v pozdnesarmatskoye vremya: po materialam mogilnika Pokrovka 10 (The steppe population of the Southern Urals in the Late Sarmatian period: based on the materials of the Pokrovka burial ground 10). Moscow: Institute of Archaeology RAS; “Vostochnaya lit.” Publ. (in Russian).
Mastykova, A. V. 2009. Zhenskiy kostyum Tsentralnogo i Zapadnogo Predkavkaziya v kontse IV – seredine VI v. n.e. (Women's costume of the Central and Western Pre–Caucasus in the end of 4th – mid 6th century AD). Moscow: Institute of Archaeology RAS (in Russian).
Moshkova, M. G. 1982. Kratkiye soobshcheniya Instituta arkheologii (Brief Communications of the Institute of Archaeology), 170, 80–87 (in Russian).
Moshkova, M. G. 1989. In: Melyukova, A. I. (ed.). Stepi yevropeyskoy chasti SSSR v skifo-sarmatskoye vremya (Steppes of the European part of the USSR in the Scythian-Sarmatian period). Moscow: “Nauka” Publ., 191–202 (in Russian).
Moshkova, M. G. 2009. Analiz sarmatskikh pogrebalnykh pamyatnikov II–IV vv. n.e. Statisticheskaya obrabotka pogrebalnykh pamyatnikov Aziatskoy Sarmatii. Vol. IV. Pozdnesarmatskaya kultura (Analysis of Sarmatian funerary monuments of the 2nd–4th centuries AD. Statistical processing of funerary monuments of Asian Sarmatia. Issue IV. Late Sarmatian culture). Moscow: “Vostochnaya literature” Publ. (in Russian).
Runich, A. P. 1979. In: Sovetskaya arkheologiya (Soviet Archaeology), 4, 32–47 (in Russian).
Khazanov, A. M. 1968. In: Sovetskaya arkheologiya (Soviet Archaeology), 4, 58–71 (in Russian).
Quast, D. 2007. In: Acta Praehistorica et Archaeologica, 39, 35–64 (in Deutsch).
Werner, J. 1956. Beiträge zur Archäologie des Attila-Reiches. B: Tafelteil. München: Verl. der Bayerischen Akademie der Wissenschaften (Abhandlungen der Bayerischen Akademie der Wissenschaften, Philosophisch-Historische Klasse. Neue Folge. Heft 38) (in Deutsch).
Загрузки
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2024 Астафьев А.Е., Богданов Е.С., Жамбулатов К.А.
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
