КӨНЕ ТҮРКІ РУНИКАЛЫҚ ЖАЗУЛАРЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ҚҰЛЖАБАСЫ ТАУЫНДАҒЫ АРХЕОЛОГИЯЛЫҚ МӘНМӘТІНДЕРІ
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2018.1-2.1-2.143.163Түйін сөздер:
археология, Жетісу, көне түркі руникалық жазулары, археологиялық мәнмәтін, тамға, петроглифтер, қарлұқтарАннотация (түйіндеме)
Мақалада Құлжабасы І және Құлжабасы ІІ көне түркі руникалық жазуларын жаңа тұрғыда оқудың талпынысы беріледі және жинақталған мәліметтерді сараптаудың негізінде оларды мерзімдеу мен белгілеудің мүмкіндіктерді талқыланады. Авторлар жазулардың ерекшеліктері мен оларды табудың археологиялық мәнмәтінін сараптайды. Құлжабасы жазуларының графикалық қорларының көне түркі жазба ескерткіштерінің жалпы мәнмәтіндегі азиаттық таралу аймағындағы ерекшеліктерін көрсетуге ұмтылыс байқалады. Құлжабасы тауларының археологиялық ландшафттының құрамындағы екі руникалық жазбалар ортағасырлық ескерткіштердің оқшауланған ауданында (көшпенділердің қыстауларында, обаларда, мүсіндері бар жерлеу қоршауларында, «беделді» тақырыптардың петроглифтері), біртипті белгілермен (тамға) тасқа салынған бейнелермен белгіленген ірі қоныстарға жақын болуымен ерекшеленеді. Құлжабасы І археологиялық мәнмәтіні жазуды VIII ғ. екінші жартысынан кейін немесе IX–X ғғ. деп мерзімдеуге мүмкіндік береді. Қарлұқтардың тайпалық бірлестігінің бір типті белгілерімен бірегейлілікке жатқызылады деген ұйғарымға келеді.
Библиографиялық сілтемелер
Batmanov, I. A. 1971. Talasskie pamjatniki drevnetjurkskoj pis’mennosti (Talas monuments of ancient Turkic writing). Frunze: Ilim (in Russian).
Bazylhan, N. 2013. In Rossijskaja tjurkologija (Russian Turkology), 2 (9), 95-105 (in Russian).
Bazylhan, N., Zheleznjakov, B. A., Hermani, L., Jambulatov, K. 2013. In V International Congress of Turkology. Turkestan: Akhmet Yassawi International Kazakh-Turkish University Publ., 664–669 (in Russian).
Borisenko, A. Ju., Hudjakov, Ju. S. 2007. In Soyonov, V. I., Oynoshev, V.P. (ed.). Izuchenie istoriko-kul’turnogo nasledija narodov Juzhnoj Sibiri (The study of the historical and cultural heritage of the peoples of Southern Siberia), 6. Gorno-Altajsk, 75–98 (in Russian).
Vasil’ev, D. D. 1983. Graficheskij fond pamjatnikov tjurkskoj runicheskoj pis’mennosti Aziatskogo areala (opyt sistematizacii) (Graphic fund of monuments of the Turkic runic writing of the Asian area (experience of systematization). Moscow: «Nauka» (in Russian).
Gavrilova, A. A. 1965. Mogil’nik Kudyrge kak istochnik po istorii altajskih plemyon (Burial Kudyrge as a source on the history of the Altay tribes). Moscow–Leningrad: «Nauka» (in Russian).
Gurkin, S. V. 2001. In Donskaja arheologija (Don archаeology), 3-4, 24-37.
Drevnetjurkskij slovar’ (Ancient Turkic dictionary). 1969. Nadeljaeva, V. M., Nasilova, D. M., Tenisheva, Je. R., Shherbaka, A. M. (ed.). Leningrad: «Nauka», XXXVIII (in Russian).
Ermolenko, L. N., Kurmankulov, J. K. 2013. In Izvestija NAN RK. Ser. obshhestv. nauk. (Proceedings of the National Academy of Sciences. Social Science Series), 3 (289), 155-164 (in Russian).
Zheleznjakov, B. A., Bazylhan, N., Hermann, L. 2013. In Izvestija NAN RK. Ser. obshch. i gum. nauk (News of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan. A series of social sciences and humanities), 3 (289), 147-155 (in Russian).
Kasanov, Z. I., Kan, G. V., Rogozhinskiy, A. E. 2017. Simvoly tjurkskoj jepohi (Symbols of the Turkic era). Almaty: TOO «Service Press» (in Russian).
Kirgizsko-russkij slovar’ (Kyrgyz-Russian Dictionary). 1985. Frunze: Sov. Jenciklopedija (in Russian).
Klyashtornyi, S. G. 2003. Istorija Central’noj Azii i pamjatniki runicheskogo pis’ma (History of Central Asia and the monuments of runic letters). Saint Petersburg: Philology faculty Saint Petersburg State University (in Russian).
Klyashtornyi, S. G. 2006. Pamjatniki drevnetjurkskoj pis’mennosti i jetnokul’turnaja istorija Central’noj Azii (Monuments of ancient Turkic writing and the ethnocultural history of Central Asia). Saint Petersburg: «Nauka» (in Russian).
Kononov, A. N. 1980. Grammatika jazyka tjurkskih runicheskih pamjatnikov VII–IX vv. (The grammar of the language of Turkic runic monuments of the VIIth–IXth centuries). Leningrad: «Nauka» Publ. (in Russian).
Kormushin, I. V. 1997. Tjurkskie enisejskie jepitafii. Teksty i issledovanija Turkic Yenisei epitaphs. Texts and studies), Moscow: «Nauka» Publ. (in Russian).
Kormushin, I. V. 2008. Tjurkskie enisejskie jepitafii: grammatika, tekstologija (Turkic Yenisei epitaphs: grammar, textual). Мoscow: «Nauka» Publ. (in Russian).
Kubarev, G. V. 2018. In Znachenie prirodnogo i kul’turnogo nasledija v sovremennom obshhestve (The value of natural and cultural heritage in modern society). Gorno-Altaysk, 33-39.
Kyzlasov, I. L. 1994. Runicheskie pis’mennosti evrazijskih stepej (Runic writing Eurasian steppes), Moscow: Vost. lit-ra Publ. (in Russian).
Kyzlasov, I. L. 2003. Novosti tyurkskoj runologii (News of Turkic Runology), 1 (in Russian).
Kyzlasov, I. L. 2012. In Istoriko-kul’turnoe nasledie i sovremennaja kul’tura (Historical and cultural heritage and modern culture). Almaty: Service Press, 40-44 (in Russian).
Maḥmȳd al-Ḳāshgạ rū. 2005. Dūvān Lugạ̄ t at-Turk. Aujezovа, Z.-A. M. (per., predisl. i komment.); Jermersom, R. (indeksy), Almaty: Dajk-Press Publ.
Maḥmȳd al-Ḳāshgạ rū. 2010. Dūvān Lugạ̄ t at-Turk (Svod tjurkskih slov) Rustamova, A. R. (per. s arabsk.); Kormushina, I. V. (red.); Kormushina, I. V., Poceluevskogo, E. A., Rustamova, A. R. (prim.). Moscow: Vost. lit-ra RAN, 1 (in Russian).
Radlov, V. V. 1905. Opyt slovarja tjurkskih narechij (Experience dictionary of Turkic dialects), III, Ch. Saint Petersburg: Tip. Imp. Akad. nauk, 1–1260.
Radlov, V. V. 1911. Opyt slovarja tjurkskih narechij (Experience dictionary of Turkic dialects), IV, Ch. 1, Saint Petersburg: Tip. Imp. Akad. nauk, 1–1116 (in Russian).
Rogozhinskiy, A. E. 2010. In Rol’ nomadov v formirovanii kul’turnogo nasledija Kazahstana. Nauchnye chtenija pamjati N. Je. Masanova (The role of nomads in shaping the cultural heritage of Kazakhstan. Scientific readings in memory of N.E. Masanov). Almaty: Print-S Publ., 329-344 (in Russian).
Rogozhinskiy, A. E. 2016. In Bobrov, V. V. (ed.). Arheologicheskoe nasledie Sibiri i Central’noj Azii (problemy interpretacii i sohranenija) (Archaeological heritage of Siberia and Central Asia (problems of interpretation and preservation). Kemerovo, 53-63 (in Russian).
Rogozhinskiy, A. E., Kyzlasov, I. L. 2011. In Margulanovskie chtenija – 2011 (Margulan Readings ‑ 2011). Astana, 330-334 (in Russian).
Sala, R., Deom, Zh.-M. 2005. Naskal’nye izobrazhenija Juzhnogo Kazahstana (Rock paintings of South Kazakhstan). Almaty: «Laboratorija geoarheologii» (in Russian).
Sevortyan, Je. V. 1974. Jetimologicheskij slovar’ tjurkskih jazykov (Obshhetjurkskie i mezhtjurkskie osnovy na glasnye) (Etymological dictionary of Turkic languages (common Turkic and inter-Turkic bases for vowels). Moscow: «Nauka» Publ. (in Russian).
Sravnitel’no-istoricheskaja grammatika tjurkskih jazykov. Pratjurkskij jazykosnova. Kartina mira pratjurkskogo jetnosa po dannym jazyka (Comparative historical grammar of Turkic languages. Pra-Türkic language basis. Picture of the world of the pra-Türkic ethnos according to the language). 2006. Tenishev, Je. R., Dybo, A. V. (ed.). Moscow: «Nauka» Publ. (in Russian).
Tishin, V. V. 2015. In Zen’ko-Nemchinova, M. A., Ivanov, S. S. (ed.). Kompleksnyj podhod v izuchenii prirody, obshhestva i cheloveka (An integrated approach to the study of nature, society and man). Bishkek, 133-138 (in Russian).
Tishin, V. V. 2017. In Anikeeva, T. A., Vasil’ev, A. D., Kurnikova, O. M., Filippova, T. A. (sost.). Istoricheskaja mozaika Evrazii (Historical mosaic of Eurasia). Moscow: PROBEL-2000, 244-259 (in Russian).
Tishin, V. V. 2018. In Trudy Instituta vostokovedenija RAN (Proceedings of the Institute of Oriental Studies RAS), 7, 101-113 (in Russian).
Jetimologicheskij slovar’ tjurkskih jazykov: Obshhetjurkskie i mezhtjurkskie leksicheskie osnovy na bukvy «K» (~«G») i «Қ» (~«Қ̬» ~«K»). Vypusk pervyj (Etymological dictionary of Turkic languages: General Turkic and inter-Turkic lexical bases on the letters «K» (~«G») i «Қ» (~«Қ̬» ~«K»). 1997, 1. Moscow: “Jazyki russkoj kul’tury” Publ. (in Russian).
Jetimologicheskij slovar’ tjurkskih jazykov: Obshhetjurkskie i mezhtjurkskie leksicheskie osnovy na bukvy «K» (~«G») i «Қ» (~«Ӄ» ~«K») (Etymological dictionary of Turkic languages: General Turkic and inter-Turkic lexical bases on the letters “K” (~ “G”) and “Қ» (~ «» ~ «K»). 2000. Moscow: “Indrik” Publ., 2 (in Russian).
Jetimologicheskij slovar’ tjurkskih jazykov. Obshhetjurkskie i mezhtjurkskie osnovy na bukvy «L», «M», «N», «P», «S») (Etymological dictionary of Turkic languages: General Turkic and inter-Turkic lexical bases on the letters «L», «M», «N», «P», «S»). 2003. Blagova, G. F. (ed.). Moscow: Vostochnaja literatura RAN (in Russian).
Alimov, R. 2003. In İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 13–43 (in Turkish).
Alimov, R. 2014. Tanrı Dağı Yazıtları. Eski Türk Runik Yazıtları Üzerine Bir İnceleme. Konya: Kömen Yayınları, 5 (in Turkish).
Alimov, R. 2017. In Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Cilt. 65, Sayı 1, 129–144 (in Turkish).
Bazilkhan, N. 2014. In Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 3/2, 1–12 (in Turkish).
Clauson, G. 1972. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon Press, XLVIII (in English).
Erdal, M. 1991. Old Turkic Word Formation: A Functional Approach to the Lexicon. Wiesbaben: Harrassowitz (Turcologica. Bd. 7), I–II, XIV (in English).
Erdal, M. 2004. A Grammar of Old Turkic. Leiden; Boston: Brill (Handbook of Oriental Studies, Section 8 Uralic & Central Asia. Vol. 3), XII.
Gabain, A. (von) 1950. Alttürkische Grammatik. Mit Bibliographie, Lesestücken und Wörterverzeichnis, auch Neutürkisch. Mit vier Schrifttafeln und sieben Schriftproben. 2. verbesserte Auflage. Leipzig: Otto Harrassowitz, XVIII, 357.
Maḥmūd al-Kāšγarī. 1982. Compendium of the Turkic Dialects (Dīwān Luγāt at–Turk) / ed. and transl. with Introduction and Indices by R. Dankoff in collaboration with J. Kelly. Cambridge, Mass.: Harvard University Office of the University Publisher, I. XI.
Mert, A. 2017. In BİLİG Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi. 2017, 80, 179– 215 (in Turkish).
Rybatzki, V. 2006. Die Personennamen und Titel der Mittelmongolischen Dokumente. Eine lexikalische Untersuchung. Helsinki: Yliopistopaino Oy, XXXV.
Sala, R., Deom, J.-M. 2016. In Antiquities Jetysu. Monuments of archeology of Jambyl region. Алматы: «Litera», 73–87.
Tekin T. 1968. A Grammar of Orkhon Turkic. Bloomington; The Hague: Mouton & Co.
Tuna O.N. 1994. In Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, Belleten. Ankara, 207–222 (in Turkish).
Yıldırım, F., Aydın, E., Alimov, R. 2013. Yenisey–Kirgizistan Yazıtları ve Irk Bitig. Ankara: BilgeSu (in Turkish).
Загрузки
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2018 А.Е. Рогожинский, В.В. Тишин
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
