Ғибадатханаға дейінгі ұзақ жол
(Қаратал өзенінің аңғарындағы будда ғибадатханасының ашылуы мен жаңа ізденістерінің тарихы)
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2023.4.22.155.175Түйін сөздер:
Қаратал, Лаба таулары, будда ғибадатханасы, П.С. Негочин, Н.Н. Пантусов, Археологиялық комиссияАннотация (түйіндеме)
Мақалада архивтік мәліметтер негізінде 1854 жылы Қаратал өзенінің оң жағалауында, Лаба тауларында әскери инженер П.С. Нечогин кездейсоқ тапқан будда ғибадатханасының ашылуы, ұмыт қалу және ХІХ ғ. нәтижесіз іздеу тарихы баяндалады. Ол бұл жерден діни құрылыс (субурган) қазды және көптеген діни миниатюралық бұйымдарды: келі (субурган) пішіндегі терракоталы ца-ца, Авалокитешвара бейнесімен дөңгелек медальондарды тапты. Кейінгі жылдары ескерткішке П.А. Никитин (1855), П.П. Семенов (1856) және Н.А. Абрамов (1860) келіп, бұлар да заңсыз қазба жұмыстарын жүргізеді. П.С. Нечогин бірнеше рет Ресейдің ғылыми қоғамдарына өзі ашқан археологиялық ескерткішті зерттеуге ықпал етуін сұрап өтініш жасады. 1888–1890 жж. Императорлық Археологиялық комиссия экспедиция ұйымдастырып, ғибадатхананы іздеуді және қазуды әуесқой археолог Н.Н. Пантусовқа тапсырды, алайда олар нәтижесіз болды. 2008–2009 жж. ескерткішті іздеу бұл 1660–1670 жж. жоңғар билеушілері Очирту-Цэцен-хан немесе Галдан-Бошохту-хан қалаған ғибадатхананың қалдықтары деп болжаған тарихшы И.В. Ерофееваның басшылығымен қайта басталды. Архивтік және әдеби дереккөздерді талдау, сондай-ақ далалық зерттеулер негізінде будда ғибадатханасының орналасқан жерін мақала авторы 2023 ж. белгілеген.
Библиографиялық сілтемелер
Abramov, N. A. 1867. In: Zapiski RGO po obshchey geografii (Notes of the Russian Geographical Society on general geography), 1, 269-278 (in Russian).
Ageyeva, Ye. I., Akishev, K. A., Kushayev, G. A., Maksimova, A. G., Senigova, T. N. (compl.). 1960. Arkheologicheskaya karta Kazakhstana (Archaeological map of Kazakhstan). Alma-Ata: Academy of Sciences of the KazSSR (in Russian).
Zhanaev, B. T. (ed.), Samigulin, I. M. (compl.). 2011. Arheologiya Semirechya (Archaeology of Semirechye). 1857–1912. Almaty: “LEM” Publ. (in Russian).
Valikhanov, Ch. Ch. 1984. Sobranie sochineniy v pyati tomah (Collected works in 5 vol.), 1 / Margulan, A. Kh. (compl.). Alma-Ata: “Kazahskaya sovetskaya entsiklopediya” Publ. (in Russian).
Valikhanov, Ch. Ch. 1985. Sobranie sochineniy v pyati tomah (Collected works in 5 vol.), 2 / Margulan, A. Kh. (compl.). Alma-Ata: “Kazahskaya sovetskaya entsiklopediya” Publ.
Venyukov, M. I. 1873. Opyt voennogo obozreniya russkih granits v Azii (The experience of military review of Russian borders in Asia). Saint Petersburg: “V. Bezobrazov & K°” Publ. (in Russian).
Dluzhnevskaya, G. V. 2006. In: Zapiski Instituta materialnoy kultury RAN (Notes of the Institute for the Material Culture of the RAS), 1, 112–118 (in Russian).
Erofeeva, I. V. 2017. In: Kulganek, I. V. (ed.). Mongolika, 18. Saint Petersburg: “Peterburgskoe vostokovedenie” Publ., 35–48 (in Russian).
Zhanaev, B. T. 2010. In: Rol nomadov v formirovanii kulturnogo naslediya Kazahstana. Nauchnye chteniya pamyati N.E. Masanova (The role of nomads in the formation of the cultural heritage of Kazakhstan. Scientific readings in memory of N.E. Masanov). Almaty: “Print-S” Publ., 272-304 (in Russian).
Ivlev, N. P. 1983. I ozhivayut biografii: [Zapiski kraeveda] (And biographies come to life: [Notes of a local historian]). Alma-Ata: “Kazakhstan” Publ. (in Russian).
Ledenev, N. V. 1909. Istoriya Semirechenskogo kazachiego voiska (The history of the Semirechensk Cossack army). Vernyi: “Semirech. obl. pravlenie” Publ. (in Russian).
Markov, S. N. 1981. Idushchie k vershinam: istoriko-biograficheskaya povest (Going to the top: a historical and biographical story). Alma-Ata: “Zhazushy” Publ. (in Russian).
Nedzvetskiy, V. E. 1905. In: Pamyatnaya knizhka i adres-kalendar Semirechenskoy oblasti na 1905 god (Commemorative book and address-calendar of the Semirechensk region for 1905). Vernyi: “Semirech. obl. pravlenie” Publ., 3-76 (in Russian).
In: Zhurnal Ministerstva narodnogo prosveshcheniya (Journal of the Ministry of Public Education), 275, 33–58 (in Russian).
Otchet Imperatorskoy Arheologicheskoy komissii za 1890 god (The report of the Imperial Archaeological Commission for 1890). Saint Petersburg: “Imp. Akademia nauk” Publ. (in Russian).
Proskurin, V. N. 2018. Zhizn i sudba generala Kolpakovskogo (The life and fate of General Kolpakovskiy). Almaty: “ServicePress” Publ. (in Russian).
Rogozhinskiy, A. E. 2011. In: Izvestiya NAN RK. Ser. obshchestv. i gum. nauk (News of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan. Social and humanitarian sciences series), 3 (282), 184–195 (in Russian).
Sala, R., Deom, J.-M. 2019. In: Amirgaliev, M. O., Zheleznyakov, B. A., Hermann, L., Sharipov, R. K. Naskalnoe iskusstvo Zhetysu (Zhetysu rock art). Almaty: “Jambyl” Publ., 258–273 (in Russian).
Semenov-Tyan-Shanskiy, P. P. 1947. Puteshestvie v Tyan-Shan v 1856–1857 (A trip to Tien Shan in 1856–1857). Moscow: “Gos. izd-vo geogr. lit.” Publ. (in Russian).
Tikhomirov, B. N. 2020. In: Neizvestnyi Dostoevskiy (The Unknown Dostoevsky: online research jornal), 3, 5-19 (in Russian).
Загрузки
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2023 Алексей Рогожинский
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
