Қазақстан петроглифтеріндегі қола дәуірінің көлік құралдары: мобильдік пен элитарлық

Авторы

  • Виктор Александрович Новоженов ЮНЕСКО қамқорлығындағы Мәдениеттерді жақындастыру орталығы https://orcid.org/0000-0002-4727-790X

DOI:

https://doi.org/10.52967/akz2024.2.24.68.97

Түйін сөздер:

Орталық Азия, Бетпақдала, Шұнақ, Шимайлы, Ешкіөлмес, орта қола дәуірі, дөңгелекті көлік, нарттар, визуалды коммуникациялар, екі дөңгелекті арбалар, шабақты дөңгелектер, жегілген арбалар

Аннотация (түйіндеме)

Қазақстан петроглифтеріндегі орта қола дәуірінің жауынгерлік арбалары мен тарантастары ерекше қызығушылық тудырады. Жақында ғана құрылымы мен ықтимал қолдану мақсаты бойынша жиырмадан аса әртүрлі арба жарияланды. Жасалу техникасы – зеңжарды тегістеп, терең емес нүктелер қағымдалған, көп ақпарат береді. Суретшілердің арбалардың бөлшектері мен құрылым ерекшеліктеріне өте мұқият болуы олардың қандай этномәденитке тиеселі екенін анықтайтын, б.з.д. ІІІ–ІІ мыңжылдық межесіне жатқызатын маңызды типологиялық және иконографиялық ерекшеліктерді белгілеуге мүмкіндік береді, шегаралас өңірлердегі қола дәуірі тарантастарының көптеген құрылымдық ерекшеліктерін анықтайды. Сондай-ақ соңғы қола мен ерте көшпенділер дәуірімен байланысты үлкен арбалар бейнесінің қабаты анықталды.

Библиографиялық сілтемелер

Vasiliev, I. B., Kuznetsov, P. F., Semyonova, A. P. 1994. Potapovskii kurgannyi mogilnik indoiranskikh plemyon na Volge (Potapovsky burial mound of Indo-Iranian tribes on the Volga). Samara: Samara Univ. press. (in Russian).

Vinogradov, N. B. 2011. Stepi Yuzhnogo Urala i Kazakhstana v pervye veka II tys. do n.e. (pamiatniki sintashtinskogo i petrovvskogo tipa) (Steppes of the Southern Urals and Kazakhstan in the first centuries of the 2nd millennium BC (monuments of the Sintashta and Petrovka type)). Chelyabinsk: “Abris” Publ. (in Russian).

Volkov, V. V. 2002. Olennye kamni Mongolii (Deer Stones of Mongolia). Moscow: “Nauchnyi mir” Publ. 2-nd ed. (in Russian).

Gening, V. F., Zdanovich, G. B., Gening, V. V. 1992. Sintashta. Archaeologicheskii pamaytnik ariiskikh plemyon Uralo-Kazakhstanskikh stepei (Sintashy. The Archaeological Monument of the Arian Tribes of the Ural – Kazakh’s steppes). Chelyabinsk: South Ural books publisher (in Russian).

Epimakhov, A. V. 2002. Yuzhnoie Zauralie v epokhu srednei bronzy (South Ural in the Middle Bronze Age). Chelyabinsk: Library of A. Miller (in Russian).

Esin, Y. N. 2008. In: Sovetova, O. S., Miklashevich, E. A. et al. (eds.). Tropoyu tysaycheletii (The path of millennia). Kemerovo: Siberian association of researchers of primitive art, 81-98 (in Russian).

Esin Y. N. 2010. In: Stepanova, N. F., Polyakov, A. V. (eds.). Afanasievskii sbornik (Afanasievo collection). Barnaul: “Azbuka” Publ., 53-73 (in Russian).

Zdanovich, G. B. 1988. Bronzovyi vek Uralo-Kazakhstanskikh stepei (Bronze Age of Ural-Kazakhstan’ s steppes). Sverdlovsk: University press (in Russian).

Kukushkin, I. A. 2011a. In: Rossiiskaya arheologiya (Russian Archaeology), 2, 110-116 (in Russian).

Kukushkin I. A. 2011b. In: Beisenov, A. Z. (ed.). Svideteli tysiaycheletii: archeologicheskaya nauka Kazakhstana za 20 let (Witnesses of Millennia: Archaeological science of Kazakhstan for 20 years). Almaty: Margulan Institute of Archaeology, 97-113 (in Russian).

Kukushkin, I. A., Dmitriev, Y. A. 2019. In: Arkheologiya, ethnographiya, i antropologiya Evrazii (Archaeology, Ethnology and Anthropology of Eurasia), 4 (47), 43-52 (in Russian).

Logvin, A. V., Shevnina, I. V. 2011. In: Beisenov, A. Z. (ed.). Arkhaeologiya Kazakhstana v epokhu nezavisimosti: itogi i perspektivy (Archaeology of Kazakhstan in the Era of Independence: results and prospects). In 3 vol. Vol. 1. Almaty: Margulan Institute of Archaeology, 349-360 (in Russian).

Maryashev, A. N. 2011. In: Beisenov, A. Z. (ed.). Arkhaeologiya Kazakhstana v epokhu nezavisimosti: itogi i perspektivy. (Archaeology of Kazakhstan in the Era of Independence: results and prospects). In 3 vol. Vol. 1. Almaty: Margulan Institute of Archaeology, 36-40 (in Russian).

Miklashevich, E. A. 2021. In: Habibbeyli, A. (ed.), Guseinova, A. (compl.). Naskalnaya kultura: mif, khudozhestvo, mir (Rock culture: myth, art, world). Baku: “Elm” Publ., 101-106 (in Russian).

Miklashevich, E. A., Mukhareva, A. N. 2011. In: Drevnee iskusstvo v zerkale archaeologii. (Ancient art in the mirror of archaeology). Vol. 7. Kemerovo: Siberian association of researchers of primitive art, 233-246 (in Russian).

Novozhenov, V. A. 2012. Chudo kommunikatsii i drevneishiy koliosnyi transport Evrazii (A Miracle of Communication and the Earlest Wheeled Transport in Eurasia). Moscow: “Taus” Publ. (in Russian).

Novozhenov, V. A. 2021. In: Drevnee iskusstvo v kontekste culturno-istoricheskikh protsesso v Evrazii: k 300-letiyu nauchnogo otkrytiya Tomskoi Pisanitsy (Ancient art in the context of cultural and historical processes of Eurasia: to the 300th anniversary of the scientific discovery of the Tomskaya Pisanitsa). Kemerovo: Siberian association of researchers of primitive art, 214-237 (in Russian).

Novozhenov, V. A., Rogozhinskiy, A. Y. 2019. In: Istoriyai i archaeologiya Semirechiya (History and Archaeology of Semirechye), 6. Almaty: Margulan Institute of Archaeology, 170-196 (in Russian).

Novozhenov, V. A., Iliin, R. V. 2021. In: Vishnyatskiy, L. B., Chugunov, K. V. (eds.). Poveriv algebroi garmoniyu (Having verified harmony with algebra). St. Petersburg: Institute for the History of Material Culture of the RAS, 192-206 (in Russian).

Rogozhinskiy, A. Y. 2011. In: Erofeeva, I. V. (ed.). Ot Altaya do Kaspiya (From Altai to the Caspian Sea). In 3 vol. Vol. 1. Almaty: Kazakh Research Institute of Cultural Heritage of Nomads, 93-103 (in Russian).

Savinov, D. G. 2021. In: Drevnee iskusstvo v kontekste culturno-istoricheskikh protsessov Evrazii: k 300-letiyu nauchnogo otkrytiya Tomskoi Pisanitsy (Ancient art in the context of cultural and historical processes of Eurasia: to the 300th anniversary of the scientific discovery of the Tomsk Pisanitsa). Kemerovo: Siberian association of researchers of primitive art, 238-249 (in Russian).

Samashev, Z. 2018. Petroglyphy Tarbagataya. Shimaily (Petroglyphes of Tarbagatay. Shimaily). Astana: Kazakh Institute of Culture (in Russian).

Sarianidi, V. I., Dubova, N. A. 2010. In: Dubova, N. A. (ed.). Na puti otkrytiya tsivilizatsii (On the path to the discovery of civilization). St. Petersburg: “Nauka” Publ., 210-256 (in Russian).

Smirnov, N. Y. 2012. In: Alekshin, V. A., Bobrovskaya, E. V. et al. (eds.). Cultury stepnoi Evrazii i ikh vzaimodeistvie s drevnimi tsivilizatsiyami (Cultures of steppe Eurasia and their interaction with ancient civilizations). Vol. 2. St. Petersburg: Institute for the History of Material Culture of the RAS, 424-431 (in Russian).

Tkachyov, V. V. 2007. Stepi Yuzhnogo Priuraliya i Zapadnogo Kazakhstana na rubezhe epoch srednei i pozdnei bronzy (Steppes of the Southern Urals and Western Kazakhstan at the turn of the Middle and Late Bronze Ages). Aktobe: Aktobe regional Center of history, ethnography and archaeology (in Russian).

Cherlionok, E. A. 2021. In: Smirnov, N. Y. (ed.). Tvorets cultury (Creator of culture). Material culture and spiritual space of man in the light of archaeology, history and ethnography: Collection of scientific articles dedicated to the 80th anniversary of Professor D.G. Savinov. St. Petersburg: Institute for the History of Material Culture of the RAS, 87-100 (in Russian).

Chechushkov, I. V. 2014. In: Epimakhov, A. V. (ed.). Tainstvo etnicheskoi istorii drevneishikh nomadov stepnoi Evrazii (The mystery of the ethnic history of the ancient nomads of steppe Eurasia). Almaty: “Ostrov Krym”, 274-285 (in Russian).

Chechushkov, I. V., Epimakhov, A. V. 2010. In: Kuznetsov, P. F. (ed.). Koni, kolesnitsy i kolesnichie stepei Evrazii (Horses, chariots and charioteers of the Eurasian steppes). Ekaterinburg: Institute of Plant and Animal Ecology, Ural Branch of the RAS, 182-229 (in Russian).

Chugunov, K. V. 2008. In: Sovetova, O. S., Miklashevich, E. A. et al. (eds.). Tropoyu tysaycheletii (The path of millennia). Kemerovo: Siberian association of researchers of primitive art, 53-69 (in Russian).

Shevnina, I. V., Logvin, A. V. 2022. In: Onggaruly, A. (ed.). Evraziiskaya stepnaya tsivilizatsiya: chelovek i istoriko-kulturnaya sreda (Eurasian steppe civilization: Human and Historical and Cultural environment). In 5 vol. Vol. 1. Almaty; Turkistan: Margulan Institute of Archaeology, 246-259 (in Russian).

Sher, Y. A. 1980. Petroglyphy Srednei i Tsentralnoi Azii (Petroglyphes of Central Asia). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).

Anthony, D. W. 2007. The horse, the wheel and language. How Bronze-Age riders from the steppes shaped the modern world. Princeton and Oxford: Princeton Univ. Press. (in English).

Anthony, D. W., Vinogradov, N. B. 1995. In: Archaeology, March/April, 36-41 (in English).

Chechushkov, I., Epimakhov, A., Bersenev, A. 2018. In: JAS, 97, 125-136 (in English).

Hanks, B. K., Epimakhov, A. V., Renfrew, C. 2007. In: Antiquity, 81, 353-367 (in English).

Kupriyanova, E., Epimakhov, A., Berseneva, N., Bersenev, A. 2017. In: Praehistirische Zeitschrift, 1, 40-65 (in English).

Kuzmina, Е. E. 2007. The Origin of the Indo-Iranians. Leiden, Boston: Brill. (in English).

Kuznetsov, P. F. 2006. In: Antiquity, 80, 638-645 (in English).

Lindner, St. 2020. In: Antiquity, 94 (374), 361-380 (in English).

Littauer, M. A., Crouwel, J. H. 1996. In: Antiquity, 70 (270), 934–939 (in English).

Nefedkin, A. K. 2020. Warfare in the Russian Arctic: The Military History of Chukotka from the Early First Millennium to the Nineteenth Century. Washington; London: Academica Press. (in English).

Novozhenov, V. A. 2020. The Rock Art Chronicles of Golden Steppe: model of communication in Antiquity and Middle Ages. Vol. 1. Almaty: UNESCO Center for the Rapprochement of Сultures (in English).

Petroglyphes of Central Asia and North China. 2017. Ts. Turbat and N. Batbold (eds). Russia-Mongolia-China Archaeological Forum. Ulaan Baatar (in English).

Piggott, St. 1992. Wagon, chariot, and carriage: symbol and status in the history of transport. London: Thames & Hudson. (in English).

Rock Art Chronicles of Golden Steppe: from Karatau to Altai. 2020. E. Jacobson-Tepfer, V. Novozhenev (eds.) Vol. 2. Almaty: UNESCO Center for the Rapprochement of Сultures (in English).

Rogozhinskiy, A. Y. 2011. In: J. Clottes (ed.). Rock Art in Central Asia. A Thematic Study. Paris: ICOMOS, 9-43 (in English).

Rogozhinskiy, A. Y., Novozhenov, V. A. 2018. Cultural landscapes with petroglyphs of Central Asia: questions and answers. Samarkand: IICAS (in English).

Qi Xiaoshan, Wang Bо. 2008. The Ancient Culture in Xinjiang Along the Silk Road. Urumqi: Xinjiang, XUARICEA (in English).

Wu Hsiao-yun. 2013. Chariots in Early China: Origins, cultural interaction and identity. BAR Int. Series (S2457). Oxford: Archaeopress (in English).

Опубликован

2024-06-30

Қалай дәйексөз келтіруге болады

Новоженов, В. А. (2024). Қазақстан петроглифтеріндегі қола дәуірінің көлік құралдары: мобильдік пен элитарлық. Қазақстан археологиясы, (2 (24), 68–97. https://doi.org/10.52967/akz2024.2.24.68.97

Выпуск

Бөлім

Археологияның мәселелері

Aynı yazar(lar)ın dergideki en çok okunan makaleleri