Бетпақдаланың киелі ландшафттары
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2023.4.22.9.33Түйін сөздер:
Орталық Қазақстан, Бетпақдала, сакралды кеңістік, Тайатқан-Шұнақ таулары, қола дәуірі, қорғандар, петроглифтерАннотация (түйіндеме)
Мақалада Тайатқан-Шұнақ аймағының тарихи ескерткіштері мысалында киелі кеңістік ұйымдастырудың негізгі аспектілері талданады. "Өз кеңістігі" болып таңбаланатын, ландшафтты-мифологиялық шекара көбінесе петроглифтермен белгіленді. Тайатқан-Шұнақ қасиетті кеңістігінің орталығы ең ежелгісі қола дәуірімен мерзімделетін жартастағы бейнелердің орналасқан жері болып табылады. Суреттер тұрғындардың дәстүрлі мифтік-ғұрыптық кешенінің дүниетанымдық компоненттерін бейнелейді және күрделі салтың бір бөлігі болып табылды. Археологиялық ескерткіштер – қола дәуірі қоршаулары мен обаларды зерттеудің нәтижелері берілген. Мұсылмандық культ кешенінің қалыптасуында ежелгі мифологиялық мотивтер ажырамастай бірігіп кетті – Ағыбай батыр мен оның әйелі кесенелеріне табыну, бұл ислам дәстүрлерімен байланысты болғанымен анағұрлым көне контекст – өлілер культіне ие. Осы тарихи ескерткіштермен қасиетті ландшафт элементтері алдыңғы ұрпақтармен үздіксіз мәдени байланыста болған кеңістік пен уақытты киелі етуге үлес қосады.
Библиографиялық сілтемелер
Ageyeva, Ye. I., Akishev, K. A., Kushayev, G. A., Maksimova, A. G., Senigova, T. N. (compl.). 1960. Arkheologicheskaya karta Kazakhstana (Archaeological map of Kazakhstan). Alma-Ata: Academy of Sciences of the KazSSR (in Russian).
Bedelbayeva, M. V. 2011. In: Dashkovskiy, P. K. (ed.). Religiya v istorii narodov Rossii i Tsentralnoy Azii (Religion in the history of the peoples of Russia and Central Asia). Barnaul: Altay State University, 83-88 (in Russian).
Bedelbayeva, M. V. 2019. In: Khabdulina, M. K. (ed.). Margulanovskiye chteniya–2019 (Margulan readings–2019). Nur-Sultan: K.A. Akishev Research Institute of Archaeology at L.N. Gumilyov Eurasian National University, 624-635 (in Russian).
Bedelbaeva, M. V., Novozhenov, V. A., Novozhenova, N. V. 2015 Izobrazitelnyye pamyatniki Kazakhskogo melkosopochnika (Fine monuments of the Kazakh upland). Karaganda: Saryarka archaeology institute (in Russian).
Gosudarstvennyy spisok pamyatnikov istorii i kultury mestnogo znacheniya Karagandinskoy oblasti (State list of historical and cultural monuments of local importance of the Karaganda region). URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/V20K0006094 (accessed: 18.07.2023) (in Russian).
Zhapsymbetova, G. 2013. In: Мuzei Kazakhstana (Мuseums of Kazakhstan), 4 (28), 155-160 (in Russian).
Kadyrbayev, M. K. 1959. In: Trudy Instituta istorii, arkheologii i etnografii AN KazSSR (Proceedings of the Institute of History, Archaeology and Ethnography of the Academy of Sciences of the Kazakh SSR), 7, 162-203 (in Russian).
Kadyrbayev, M. K. 1966. In: Margulan, A. Kh., Akishev, K. A., Kadyrbayev, M. K., Orazbayev, A. M. Drevnyaya kultura Tsentralnogo Kazakhstana (Ancient culture of Central Kazakhstan). Alma-Ata: “Nauka” Publ., 303-433. (in Russian).
Maksimova, A. G., Ermolaeva, A. S., Maryashev, A. N. 1985. Naskalnyye izobrazheniya urochishcha Tamgaly (Rock carvings of the Tamgaly tract). Alma-Ata: “Oner” Publ. (in Russian).
Margulan, A. Kh. 1997. In: Mir kazaha (World of the Kazakh). Almaty: Institute of Development of Kazakhstan, 5-14 (in Russian).
Margulan, A. Kh. 2003. Petroglify Saryarki. Gravyury s izobrazheniem volchiego totema. Kamennye izvayaniya Ulytau (Petroglyphs of Saryarka. Engravings depicting a wolf totem. Stone statues of Ulytau). Almaty: “Daik-Press” Publ. (in Russian).
Margulan, A. Kh., Akishev, K. A., Kadyrbayev, M. K., Orazbayev, A. M. 1966. Drevnyaya kultura Tsentralnogo Kazakhstana (Ancient culture of Central Kazakhstan). Alma-Ata: “Nauka” Publ. (in Russian).
Maryashev, A. N., Gumirova, O. N. 2016. In: Baitanayev, B. A. (ed.). Aktualnyye problemy arkheologii Yevrazii (Actual problems of archaeology of Eurasia). Almaty: Margulan Institute of Archaeology, 183-191 (in Russian).
Medoev, A. G. 1979. Gravyury na skalakh. Sary-Arka, Mangyshlak (Rock engravings. Sary-Arka, Mangyshlak). Part 1. Alma-Ata: “Zhalyn” Publ. (in Russian).
Novozhenov, V. A. 2014. In: Epimakhov, A. V. (ed.). Tainstvo etnicheskoy istorii drevneyshikh nomadov stepnoy Yevrazii (The Sacrament of the Ethnic History of the Ancient Nomads of the Steppe Eurasia). Almaty: “Ostrov Krym” Publ., 18-267 (in Russian).
The restoration project of the mausoleum of Agybay Batyr in the Karaganda region. 2005. Performerr: LLP Specialized design and restoration firm “Kumbez”. The head – T. Turekulov, chief architect – N. Turekulova. In: Archive of LLP Specialized design and restoration firm “Kumbez”.
Rogozhinskiy, A. E., Novozhenov, V. A. 2018. Kulturnyye landshafty s petroglifami Tsentralnoy Azii: voprosy i otvety (Cultural landscapes with petroglyphs of Central Asia: questions and answers). Samarkand: IICAS (in Russian).
Shozhenov, J. N. 2010. Aqjoltay Agıbay batırdın biikteri (The reigns of Akzholtai Agybai batyr). Karagandy: Karaganda Economic University (in Kazakh).
Novozhenov, V. A. 2020. Rock Art Chronicles of Golden Steppe: model of communication in antiquity and Early Middle Ages. Vol. 1. Almaty: UNESCO Center for the Rapprochement of Cultures (in English).
Shvets, I. 2012. Studien zur Felsbildkunst Kasachstans. Materialien zur Archaeologie Kasachstans. Bd.1. Darmstadt/Mainz: Philipp von Zabern (in German).
Загрузки
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2023 Марина Васильевна Бедельбаева
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
