"Бірден өлтіретін қабан": Урысай-2 сармат кезеңі кешенінің материалдары бойынша (Батыс Қазақстан)
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2023.1.19.177.197Түйін сөздер:
археология, Батыс Қазақстан, Урысай-2, ерте темір ғасыры, аң стилі, тас кесу өнері, пәнаралық зерттеулерАннотация (түйіндеме)
Мақалада Урысай-2 (б.д.д. V ғ.) кешенінен алынған зооморфты безендірілген құрбандық тасына жүргізілген пәнаралық зерттеу нәтижелері келтірілген. Фотограмметрия әдісінің (Agisoft Metshape бағдарламалық қамтамасыз ету, сонымен қатар CloudCompare, MeshLab және т. б.) мүмкіндіктерін пайдалана отырып бет жағында аң стиліндегі жануарлардың суреттері бар тастан жасалған бұйымға талдау жасалды. Бұл әдістің ерекшелігі – жасалған үш өлшемді модель түпнұсқа затқа нұсқан келтірмей мұқият зерттеу жүргізуге мүмкіндік береді. Талданатын зат аймақтың ежелгі тұрғындарының тас кесу өнерінің тамаша үлгісі болып табылады. Тастан көркем ою дәстүрі Батыс Қазақстанды ежелгі өнердің пластикасы басқа да материалдарды: металды (Жетісу, Арал-Каспий, Сарыарқа, Алтай), сүйекті/мүйізді (Батыс және Орталық Қазақстан), ағашты, киізді (Алтай) пайдаланған еліміздің басқа аймақтарынан ерекшелендіреді. Соңғы екі компонент, Еуразия дала белдеуінің бүкіл кеңістігіндегі территорияларда сөзсіз тараған. Алайда, бұл жағдайда біз мәңгі мұзды обалардан табылған заттарды айтамыз. Ерте темір дәуіріндегі тұрғындардың өнеріндегі қабан бейнесін талдау аңның медиативті табиғаты туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді.
Библиографиялық сілтемелер
Akishev, K. A. 1978. Kurgan Issyk. Iskusstvo sakov Kazahstana (Kurgan Issyk. The Art of the Sakas of Kazakhstan). Moscow: “Iskusstvo” Publ. (in Russian).
Altynbekov, K., Zheleznyakova, V. L., Altynbekova, E. K. 2019. In: Povolzhskaya arkheologiya (The Volga river region archaeology), 3 (29), 100-114 (in Russian).
Antonov, M. A. 2018. In: Bissembaev, A. A. (ed.). Margulanovskie chteniya–2018 (Margulan readings–2018). Almaty; Aktobe: Margulan Institute of Archaeology, 606-612 (in Russian).
Antonov, M. A. 2021. In: Onggar, A., Baitanayev, B. A., Mamirov, T. B. (eds.). Margulanovskie chteniya–2021 (Margulan readings–2018). Vol. 3. Almaty: Margulan Institute of Archaeology, 153-158 (in Russian).
Bannikov, A. L. 2009. In: Pavlinskaya, L. R. (ed.). Sibirskiy sbornik-1 (Siberian collection-1). Saint Petersburg: Peter the Great Museum of Anthropology and Ethnography (the Kunstkamera), 167-175 (in Russian).
Barkova, L. L. 1984. In: Arheologicheskiy sbornik Gos. Ermitazha (Archaeological collection of the State Hermitage Museum), 25, 83-89 (in Russian).
Beisenov, A. Z., Jumabekova, G. S., Bazarbayeva, G. A. 2015. Iskusstvo sakov Saryarki (The art of the Sakas of Saryarka). Almaty: Margulan Institute of Archaeology; “Begazy-Tasmola” (in Russian).
Beisenov, A. Z., Jumabekova, G. S., Bazarbayeva, G. A., Duisenbay, D. B. 2017. In: Kratkie soobshcheniya Instituta arheologii (Brief reports of the Institute of Archeology), 248, 134–148 (in Russian).
Beisenov, A. Z., Mariyashev, A. N. 2014. Petroglify rannego zheleznogo veka Zhetysu (Petroglyphs of the early Iron Age of Zhetysu). Almaty: Margulan Institute of Archaeology (in Russian).
Beisenov, A. Z., Minasyan, R. S. 2015. In: Vestnik Dagestanskogo nauchnogo tsentra (Bulletin of the Dagestan Scientific Center), 58, 60-64 (in Russian).
BRE – Bolshaya rossiyskaya entsiklopediya (Large Russian encyclopedia). URL: https://bigenc.ru/geology/text/2776969 (accessed: 23.01.2023) (in Russian).
Gryaznov, M. P. 1950. Pervyi Pazyrykskiy kurgan (The first Pazyryk kurgan). Leningrad: State Hermitage Museum (in Rusian).
Gryaznov, M. P. 1980. Arzhan. Tsarskiy kurgan ranneskifskogo vremeni (Arzhan. The Royal burial mound of the Early Scythian time). Leningrad: “Nauka” Publ. (in Russian).
Dvoretskiy, I. H. 1976. Latinsko-russkiy slovar (Latin-Russian dictionary). Moscow: “Russkiy yazyk” Publ. (in Russian).
Jumabekova, G. S., Bazarbayeva, G. A. 2019. In: Povolzhskaya arkheologiya (The Volga river region archaeology), 3 (29), 115-127 (in Russian).
Zolotye oleni Evrazii. 2001. Katalog vystavki v Gos. Ermitazhe (Golden deer of Eurasia. Exhibition catalog in the State Hermitage museum), Saint Petersburg, 18.10.2001 – 20.01.2002. Saint Petersburg: “Slaviya” Publ. (in Russian).
Kadyrbayev, M. K. 1966. In: Margulan, A. Kh., Akishev, K. A., Kadyrbayev, M. K., Orazbayev, A. M. Drevnyaya kultura Tsentralnogo Kazahstana (Ancient culture of Central Kazakhstan). Alma-Ata: “Nauka” Publ., 303-433 (in Russian).
Kadyrbayev, M. K. 1977. In: Sovetskaya arkheologiya (Soviet archaeology), 3, 204-212 (in Russian).
Kadyrbayev, M. K., Mariyashev, A. N. 1977. Naskalnye izobrazheniya khrebta Karatau (Rock carvings of the Karatau ridge). Alma-Ata: “Nauka” Publ. (in Russian).
Kilunovskaya, M. E., Semyonov, Vl. A. 1999. In: Arheologicheskie vesti (Archaeological news), 6, 130-146 (in Russian).
Kilunovskaya, M. E., Semyonov, Vl. A. 2018. In: Zapiski Instituta istorii materialnoy kultury RAN (Notes of the Institute for the History of Material Culture of the RAS), 18, 50-59 (in Russian).
Kisel, V. A. 2013. In: Radlovskiy sbornik (Radlov collection). Saint Petersburg: Peter the Great Museum of Anthropology and Ethnography (the Kunstkamera), 51-64 (in Russian).
Korolkova, E. F. 2001. In: Zolotye oleni Evrazii. Katalog vystavki v Gos. Ermitazhe (Golden deer of Eurasia. Exhibition catalog in the State Hermitage museum), Saint Petersburg, 18.10.2001 – 20.01.2002. Saint Petersburg: “Slaviya” Publ., 48-51 (in Russian).
Kosintsev, P. A. 2015. In: Beisenov, A. Z. (ed.). Drevniy Turgay i Velikaya Step: chast i tseloe (Ancient Turgay and the Great Steppe: part and whole). Almaty; Kostanay: Margulan Institute of Archaeology, 274-280 (in Russian).
Kubarev, V. D. 2002. In: Arkheologiya, etnografiya i antropologiya Evrazii (Archaeology, ethnography and anthropology of Eurasia), 3, 63-77 (in Russian).
Kultura sakov i usuney Kazahstana v arheologicheskih kollektsiyah TsGM RK. Nauchnyi catalog (The culture of the Sakas and Usuns of Kazakhstan in the archaeological collections of the Central State Museum of the Republic of Kazakhstan. Scientific catalog). 2011. Almaty: “Oner” Publ. (in Russian).
Litvinskiy, B. A. 1972. Drevnie kochevniki «Kryshi mira» (Ancient nomads of the “Roof of the world”). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Lukpanova, Ya. A. 2022. In: Kazakstan Arheologiyasy (Kazakhstan Archeology), 2 (16), 74-93. DOI: 10.52967/akz2022.2.16.74.93 (in Russian).
Marsadolov, L. S. 2020. In: Narody i religii Evrazii (Nations and religions of Eurasia), 3 (24), 127-150 (in Russian).
Molchanova, V. V. 2016. In: Yablonskiy, L. T. Kraeva, L. A. (eds.). Konstantin Smirnov i sovremennye problemy sarmatskoy arheologii (Konstantin Smirnov and modern problems of Sarmatian archaeology). Orenburg: Orenburg State Pedagogical University, 184-188 (in Russian).
Murshidova, M. A, Zaika, A. L. 2018. In: Mandryka, P. V. (ed.). Drevnosti Prieniseyskoy Sibiri (Antiquities of the Yenisei river region in Siberia). Vol. 9. Krasnoyarsk: Siberian Federal University, 127-136 (in Russian).
Novozhenov, V. A. 2002. Petroglify Sary-Arki (Petroglyphs of Saryarka). Almaty: Margulan Institute of Archaeology (in Russian).
Polіdovich, Yu. B., Velichko, E. O. 2022. In: Shodoznavstvo, 89, 73-106 (in Russian).
Perevodchikova, E. V. 2017. In: Tairov, A. D. (ed.). Etnicheskie vzaimodejstviya na Yuzhnom Urale. Sarmaty i ih okruzhenie (Ethnic interactions in the Southern Urals. Sarmatians and their environment). Chelyabinsk: South Ural State University, 106-110 (in Russian).
Polosmak, N. V. 2001. Vsadniki Ukoka (Ukok Cavaliers). Novosibirsk: “INFOLIO-press” Publ. (in Russian).
Rudenko, S. I. 1953. Kultura naseleniya Gornogo Altaya v skifskoe vremya (Culture of the population of the Altai Mountains in the Scythian period). Moscow; Leningrad: USSR Academy of Sciences (in Russian).
Rudenko, S. I. 1960. Kultura naseleniya Tsentralnogo Altaya v skifskoe vremya (Culture of the population of the Central Altai in the Scythian time). Moscow; Leningrad: USSR Academy of Sciences (in Russian).
Rudenko, S. I. 1962. Sibirskaya kollektsiya Petra I (Siberian collection of the Peter the Great). Moscow; Leningrad: USSR Academy of Sciences (in Russian).
Sovetova, O. S. 2011. In: Makarov, N. A., Nosov, E. N. (eds.). Trudy III (XIX) Vserossiyskogo arheologicheskogo siezda (Proceedings of the 3rd (19th) All-Russian Archaeological Congress). Vol. 1. Saint Petersburg; Moscow; Velikiy Novgorod, 386-388 (in Russian).
Savinov, D. G. 2020. In: Levanova, E. S., Smirnov, N. Yu. (eds.). DIALOG 2018–2017. Moscow: Institute of Archaeology RAS, 32-51 (in Russian).
Samashev, Z. 2006. Petroglify Kazahstana (Petroglyphs of Kazakhstan). Almaty: “Oner” Publ. (in Russian).
Samashev, Z. 2011. Berel. Almaty: “Taymas” Publ. (in Russian).
Seitov, A. M. 2015. In Beisenov, A. Z. (ed.). Sakskaya kultura Saryarki v kontekste izucheniya etnosotsiokulturnyh protsessov stepnoy Evrazii (Saka culture of Saryarka in the context of the study of ethnosociocultural processes of steppe Eurasia). Almaty: “Begazy-Tasmola” Publ., 264-270 (in Russian).
Semyonov, Vl. A. 2017. In: Kratkie soobshcheniya Instituta arheologii (Brief reports of the Institute of Archaeology), 247, 61-73 (in Russian).
Tasmagambetov, I. 2003. Kentavry Velikoy stepi. Hudozhestvennaya kultura drevnih kochevnikov (Centaurs of the Great Steppe. The artistic culture of the ancient nomads). Almaty: “Berel” (in Russian).
Fedorov, V. K. 2000. In: Ufimskiy arheologicheskiy vestnik, 1, 49-75 (in Russian).
Fedorov, V. K. 2014. In: Arheologiya, etnografiya i antropologiya Evrazii (Archaeology, ethnography and anthropology of Eurasia), 3 (59), 55-65 (in Russian).
Shvets, I., Samashev, Z., Murgabayev, S., Bedelbayeva, M. 2008. In: Vestnik Karagandinskogo gosudarstvennogo universiteta. Ser. istoriya, filosofiya, pravo (Bulletin of the Karagandy State University. Ser. history, philosophy, law), 4 (52), 22-26 (in Russian).
Chernikov, S. S. 1947. In: Sovetskaya arkheologiya (Soviet archaeology), 9, 251-282 (in Russian).
Chernikov, S. S. 1965. Zagadka Zolotogo kurgana. Gde i kogda zarodilos «skifskoe iskusstvo» (The Riddle of the Golden Mound. Where and when the “Scythian art” was born). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Chugunov, K. V., Parzinger, G., Nagler, A. 2017. Tsarskiy kurgan skifskogo vremeni Arzhan-2 v Tuve (The Royal burial mound of the Scythian period Arzhan-2 in Tuva). Novosibirsk: Institute of Archaeology and Ethnography SB RAS (in Russian).
Yablonskiy, L. T. 2013. Zoloto sarmatskih vozhdey. Elitnyi nekropol Filippovka I (po materialam raskopok 2004–2009). Katalog kollektsii. Kn. 1. (Gold of the Sarmatian leaders. Elite necropolis Filippovka 1 (based on the materials of excavations 2004–2009). Collection catalog. Book 1). Moscow: Institute of Archaeology RAS (in Russian).
Bazarbayeva, G. А., Jumabekova, G. S. 2021. In: Archaeology and Early History of Ukraine, 4 (41), 107–120. DOI: 10.37445/adiu.2021.04.08
Gatzke, T., Grimm, C., Garland, M., Zelinka, S. 2005. Conference: Shape Modeling and Applications. DOI:10.1109/SMI.2005.13
Загрузки
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2023 Яна Лукпанова, Михаил Антонов, Гульнара Джумабекова, Галия Базарбаева
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
