Әбілқайыр ханның Сыр бойындағы ордасы және Адам ата кешені
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2023.1.19.9.28Түйін сөздер:
Сыр бойы, ортағасыр, археологиялық ескерткіштер, Әбілқайыр хан ордасы, Адам ата кешеніАннотация (түйіндеме)
Жарияланымда 2022 жылы Жанкент археологиялық экспедициясының барлау тобымен (жетекшісі Ә.Ә. Тәжекеев) Сырдария өзенінің төменгі ағысында орналасқан Адам Ата кешенінде жүргізілген зерттеу жұмыстарының нәтижелері берілген. Кіші жүздің ханы Әбілқайырдың жерленген жері «Хан моласы» атауымен белгілі (Ақтөбе облысы, Әйтеке би ауданы, Толыбай ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 77 км жерде орналасқан). Дегенмен, Әбілқайыр ханның өмір сүру кезеңін зерттеуші ғалымдар И. Ерофеева, Б.Т. Жанаев, М. Қожаның пікірінше ханның Сыр бойында ордасы болғандығын, тіпті хан осында қайта жерленген болуы мүмкін дегенді айтады. Осыған сәйкес біздің зерттеулеріміз Әбілқайыр ханның Сыр бойындағы ордасы жайлы Д. Гладышев, И. Муравин, В.И. Назимов, У. Арсланов, А.И. Макшеев, Е. Батыршин, И. Аничков сынды Ресей империясының әскери шенеуніктерінің еңбектерінде берілген деректерді талдау арқылы жасалды. Нәтижесінде, Қуаңдария өзенінің бір саласы, ежелгі Адам ата арнасының бойында орналасқан Адам ата кешенінде Әбілқайыр ханның ордасы алғаш рет анықталып отыр. Бұл деректер ханның жерленген орны мен ордасы жайлы қайта ғылыми ізденіс жұмыстарын жүргізуге негіз болады деп есептейміз. Сонымен қатар, барлау жұмыстары барысында Адам Ата кешенінде әр түрлі кезеңмен мерзімделетін тағы да төрт ескерткіш орны табылды: арна жағасындағы қоныс орны; тораңғыл бағы; күйдірілген кірпіштен тұрғызылған жерлеу құрылыстары (ежелгі қорым); саз кесектен салынған төртқұлақ жерлеу құрылыстары және жәй жерлеу орындары (кейінгі қорым). Жинақталған деректер бойынша Адам ата кешені Алтын Орда кезеңінде пайда болып, кейінгі ортағасырларға дейін халықтың қоныстарын және бірнеше кезеңнен тұратын қорымның орналасқанын байқаймыз.
Библиографиялық сілтемелер
Amirgalina, G. T., Bilalov, S. U. 2022. In: Ongar, A., Baitanayev, B. A., Sitdikov, A. G., Voyakin, D. A. (eds.). Evrazijskaya stepnaya tsivilizatsiya: chelovek i istoriko-kulturnaya sreda (Eurasian steppe civilization: human and the historical and cultural environment.). In 5 vol. Vol. 3. Almaty; Turkistan: Margulan Institute of Archaeology, 142-156 (in Russian).
Anichkov, I. 2011. In: Protokoly zasedaniy i soobshchenij chlenov Turkestanskogo kruzhka lyubitelej arheologii. Istoriko-kulturnye pamyatniki Kazahstana (Protocols of meetings and reports of members of the Turkestan amateur archeological circle. Historical and cultural sites of Kazakhstan). Turkistan: “Turan” Publ., 120-123 (in Russian).
Arzhantseva, I. A., Tazhekeev, A. A. 2011. In: Etnograficheskoe obozrenie (Ethnographic Review), 5, 156-163 (in Russian).
Vakturskaya, N. N. 1959. In: Keramika Horezma. Trudy Horezmskoy arheologo-etonograficheskoy ekspeditsii (Ceramics of Khorezm. Proceedings of the Khorezm archaeological and ethnographic expedition). Moscow, 261-342 (in Russian).
Vishnevskaya, N. Yu. 2001. Remeslennye izdeliya Dzhegirbenta (IV v. do n. e. – nachalo XIII v. n.e.) (Handicrafts of Dzhegirbent (4th century BC – early 13th century AD). Moscow: “Vostochnaya literature” Publ. (in Russian).
Gyul, E. F. 2017. In: Bocharov, S. G., Fransua, V., Sitdikov, A. G. (eds.). Polivnaya keramika Sredizemnomor'ya i Prichernomor'ya X–XV III vv. (Mediterranean and Black Sea region 5th–18th centuries). Kazan; Chisinau: “Stratum plus” Publ., 2, 779-793 (in Russian).
Erofeeva, I. V., Zhanaev, B. T. 2012а. In: Baipakov, K. M. (ed.) Drevnosti Otrara i Otrarskogo oazisa, Kazahstana i Evrazii (Antiquities of Otrar and Otrar oasis, Kazakhstan and Eurasia). Almaty: Margulan Institute of Archaeology, 318-335 (in Russian).
Erofeeva, I. V., Zhanaev, B. T. (eds.). 2012b. In: Istoriya Kazahstana v dokumentah i materialah. Almanah (History of Kazakhstan in documents and materials. Almanac). Astana, 2, 279-299 (in Russian).
Erofeeva, I. V., Zhanaev, B. T. (eds.). 2012. Istoriya Kazahstana v dokumentah i materialah. Almanah (History of Kazakhstan in documents and materials. Almanac). Astana, 2, 318-335 (in Russian).
Kydyrniyazov, O. Sh. 2017. In: Bocharov, S. G., Fransua, V., Sitdikov, A. G. (eds.). Polivnaya keramika Sredizemnomor'ya i Prichernomor'ya X–XVIII vv. (Mediterranean and Black Sea region 10th–18th centuries). Kazan; Chisinau: “Stratum plus” Publ., 2, 794-811 (in Russian).
Maksheev, A. I. 1856. In: Morskoy sbornik (Marine collection), 23, 9, 448-527 (in Russian).
In: Materialy k istorii izucheniya Sredney Azii (Materials for the history of the study of Central Asia). Tashkent: “SAGU” Publ., 20-21 (in Russian).
Smagulov, E. A., Grigor'ev, F. P., Itenov, A. A. 1999. Ocherki po istorii i arheologii srednevekovogo Turkestana (Essays on the history and archaeology of medieval Turkestan). Almaty: “Gylym” Publ. (in Russian).
Han molasy qorymy. Äbılqaiyr han jerlengen oryn (Khan's grave. Burial place of Abulkhair Khan). URL: https://aktobenasledie.kz/kk/han-molasy-qorymy-aebilqajyr-han-zherlengen-oryn (accessed 14.01.2023) (in Kazakh).
Hanykov, Yа. V. 1851. Poezdka iz Orska v Hivu i obratno, sovershennaya v 1740–1741 godah Gladyshevym i Muravinym (A trip from Orsk to Khiva and back, made in 1740–1741 by Gladyshev and Muravin). Saint Petersburg (in Russian).
Hanykov, Yа. V. 1851. In: Zapiski Russkogo geograficheskogo obshchestva (Notes of the Russian Geographical Society), 5, 268-358 (in Russian).
Shishkina, G. V. 1979. Glazurovannaya keramika Sogda (vtoraya polovina VIII – nachalo XIII vv.) (Glazed ceramics of Sogd (second half of the 8th – early 13th centuries). Tashkent: “FAN” Publ. (in Russian).
Arzhantseva, I., Tazhekeyev, A. 2017. In: Journal of Conflict Archaeology, 12:3, 177-191 (in English).
Загрузки
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2023 Жетесби Султанжанов, Азилхан Тажекеев, Мухтар Кожа, Гульмира Амиргалина, Агабек Назаров
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
