Ежелгі сақтардың бірегей жерлеу рәсімі жөнінде
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2022.3.17.9.31Түйін сөздер:
археология, Шығыс Қазақстан, Алтай, қой жерлеу, рәсімАннотация (түйіндеме)
Мақалада Шығыс Қазақстандағы және оған іргелес бірқатар аймақтардағы (Кұрық-II, Кондратьевка-XXI, Солонечные белки/Топқайын, Майемер, Гилево-10, Машенка-1, Чекановский лог-10 және т. б.) ерте темір дәуіріндегі жерлеу ескерткіштерінің құрамына жылқы, қой және бір жағдайда, ит бірге қойылған тобы қарастырылды. Бұл жерлеу рәсімін жүзеге асырудың кейбір түрлері, яғни, аталмыш жануарлар адаммен бір молада немесе бөлек қабірде, сондай ақ, жерлеу камерасының текше тас плиталардан жасалған болуы этнографиялық әртүрліліктің көрсеткіші ретінде қарастыру керек. Қазір бұл құбылыстың екі ареалы анықталды: құрық (құрық-кондратьевка-гилев) және жоғарғы Бұқтырма. Ерте сақ дәуіріндегі аймақ тұрғындарының жерлеу рәсімінің элементтері белгілі бір дәрежеде иерархиялық ретпен әртүрлі жануарлардың діни пантеонының құдайларының құрметіне құрбандық шалуымен байланысты кейбір ведалық дәстүрлермен үндеседі – жылқы – қой (ешкі) – ит. Материалды талдау аясында автор ілеспе жерленген жылқылардың құрбандыққа шалынған жағдайына назар аударып, олардың қабір шұңқырының формасына сәйкес иілуін қайталайды, яғни жиырылған мысық тектес жыртқыштардың көркем өнер туындыларындағы позаларына ұқсайтынын байқалтады. Жалпы талданған жерлеу рәсімінің элементтерін автор ерекше бір жергілікті мәдени-хронологиялық құбылыс ретінде түсіндіреді.
Библиографиялық сілтемелер
Adrianov, A. V. 1916. In: Izvestiya IAK (News of the Imperial Archaeological Commission), 62 (in Russian).
Akishev, A. K. 1984. In: Gemuev, I. N., Khudyakov, Yu. S. (eds.). Etnografiya narodov Sibiri (Ethnography of the peoples of Siberia). Novosibirsk: “Nauka” Publ., 69-76(in Russian).
Alekhin, Yu. P. 1999. In: Serebryanyi venets Rossii (Ocherki istorii Zmeinogorska) (The Silver Crown of Russia (Essays on the History of Zmeinogorsk)). Barnaul, 17-65 (in Russian).
Alekhin, Yu. P. 2011. In: Beisenov, A. Z. (ed.). Sakskaya kultura Saryarki v kontekste izucheniya etnosociokulturnyh protsessov stepnoy Evrazii (Saka culture of Saryarki in the context of the study of ethnosociocultural processes of steppe Eurasia). Karagandy: “Begazy-Tasmola”, 83-87 (in Russian).
Alekhin, Yu. P., Shulga, P. I. 2003. In: Drevnosti Altaya (Antiquities of Altai), 10. Gorno-Altaisk: Gorno-Altaisk State University, 62-70 (in Russian).
Antonova, E. V., Raevskiy, D. S. 1991. In: Litvinskiy, B. A. (ed.). Problemy interpretatsii pamyatnikov kultury Vostoka (Problems of interpretation of monuments of culture of the East). Moscow: “Nauka” Publ., 207-233 (in Russian).
Arslanova, F. Kh. 1965. In: Archive of the Margulan Institute of Archaeology. F. 11, d. 975 (in Russian).
Arslanova, F. Kh. 1966. In: Materialy VIII nauch. konf. professorsko-prepodavatelskogo sostava (Materials of the VIII in the scientific conf. of the teaching staff). Ust-Kamenogorsk, 43-45 (in Russian).
Vishnevskaya, O. A. 1973. Kultura sakskih plemen nizoviev Syrdarii v VII–V vv. Po materialam Ujgaraka (Culture of the Saka tribes of the lower reaches of the Syr Darya in the 7th–5th centuries. Based on the materials of Uygarak). Moscow: “Nauka” (in Russian).
Gennep Arnold van. 2002. Obryady perekhoda: Sistematichesoe izuchenie obryadov (Rites of passage: A systematic study of rites). Moscow: “Vostochaya literature” Publ. (in Russian).
Gorbunova, N. G. 2001. In: Drevnie tsivilizatsii Evrazii. Istoriya i kultura (Ancient civilizations of Eurasia. History and culture). Moscow: “Vostochaya literature” Publ., 179-200 (in Russian).
Demin, M. A., Sitnikov, S. M. 1999. In: Drevnosti Altaya (Antiquities of Altai), 4. Gorno-Altaisk: Gorno-Altaisk State University, 59-66 (in Russian).
Ivanov, Vyach. Vs. 1997. In: Nikolaeva, T. M. (compl.). Iz rabot moskovskogo semioticheskogo kruga (From the works of the Moscow semiotic club). Moscow: “Yazyki russkoy kultury” Publ., 171-220 (in Russian).
Ivanov, Vyach. Vs. 1997. In: Nikolaeva, T. M. (compl.). Iz rabot moskovskogo semioticheskogo kruga (From the works of the Moscow semiotic club). Moscow: “Yazyki russkoy kultury” Publ., 339-343 (in Russian).
Kadyrbaev, M. K. 1966. In: Margulan, A. Kh., Akishev, K. A., Kadyrbaev, M. K., Orazbaev, A. M. Drevnyaya kultura Tsentralnogo Kazahstana (Ancient culture of Central Kazakhstan). Alma-Ata: KazSSR Academy of Sciences Publ., 303-433 (in Russian).
Korolkova, E. F. 2006. Zverinyi stil Evrazii. Iskusstvo plemen Nizhnego Povolzhiya i Yuzhnogo Priuraliya v skifskuyu epohu (VII–IV vv. do n.e.) (Animal style of Eurasia. The art of the tribes of the Lower Volga region and the Southern Urals in the Scythian era (7th–4th centuries BC)). Saint Petersburg: “Peterburgskoe vostokovedenie” Publ. (in Russian).
Kuzmina, E. E. 1963. In: Sovetskaya arheologiya (Soviet archaeology), 2, 38-46 (in Russian).
Kuzmina, E. E. 1976. In: Melyukova, A. I., Moshkova, M. G. (eds.). Skifo-sibirskiy zverinyi stil v iskusstve narodov Evrazii (Scythian-Siberian animal style in the art of the peoples of Eurasia). Moscow: “Nauka” Publ., 52-65 (in Russian).
Kuzmina, E. E. 1977. In: Gafurov, B. G., Litvinskiy, B. A. (eds.). Srednyaya Aziya v drevnosti i srednevekovie (Istoriya i kultura) (Central Asia in antiquity and the Middle Ages (History and Culture)). Moscow: “Nauka” Publ., 28-52 (in Russian).
Ogibenin, B. L. 1968. Struktura mifologicheskih tekstov «Rigvedy» (The structure of mythological texts of the Rigveda). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Samashev, Z. S. 1992. Naskalnye izobrazheniya Verkhnego Priirtyshiya (Rock carvings of the Upper Irtysh river region). Alma-Ata: “Gylym” Publ. (in Russian).
Samashev, Z. 2017. In: Mir Bolshogo Altaya (World of the Great Altai), 3 (4), 510-548 (in Russian).
Samashev, Z. 2021. In: Vestnik KazNU im. al Farabi. Ser. istorich. (Bulletin of History), 3 (102), 70-79 (in Russian).
Samashev, Z. S., Vasyutin, A. S., Ermolaeva, A. S. et al. 1988. In: Archive of the Institute of Archaeology. D. 2075 (in Russian).
Samashev, Z., Ermolaeva, A. S., Jumabekova, G. S. 2017. In: Beisenov, A. Z. (ed.). Kazahstan v sakskuyu epohu (Kazakhstan in the Saka epoch). Almaty: IA KN MON RK, S. 101-156. (in Russian).
Samashev, Z. S., Sher, Ya. A. 1989. In: Baipakov, K. M. (ed.). Margulan readings. Alma-Ata: Margulan Institute of Archaeology, 107-111 (in Russian).
Sorokin, S. S. 1966. In: Arheologicheskiy sbornik Gos. Ermatazha (Archaeological collection of the State Hermitage Museum), 8, 39-60 (in Russian).
Toporov, V. N. 1974. In: Etimologiya 1972 (Ethnology 1972). Moscow, 3-19 (in Russian).
Shulga, P. I. 2008. Snaryazhenie verhovoy loshadi i voinskie poyasa na Altae. Ch. I. Ranneskifskoe vremya (Equipment of a riding horse and military belts in Altai. Part I. Early Scythian time). Barnaul: “Azbuka” Publ. (in Russian).
Shulga, P. I. 2016. In: Bissembaev, A. A. (ed.). Kadyrbaev readings–2016. Aktobe, 226-233 (in Russian).
Shulga, P. I., Demin, V. A. 2021. Kurgany Senteleka (The mounds of Sentelek). Novosibirsk: Institute of Archaeology and Ethnography Siberian Branch of the Russian Academy of Sciences (in Russian).
Yablonskiy, L. T. 2015. In: Stratum plus, 3, 101-119 (in Russian).
Samashev, Z. 2021. In: Gold of the Great Steppe. Cambridge, 11-65 (in English).
Загрузки
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2022 Зайнолла Самашев
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
