2019 және 2022 жж. ортағасырлық Жанкент қала-жұрты маңына жүргізілген археологиялық барлау жұмыстары жайлы
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2022.3.17.91.102Түйін сөздер:
археология, Жанкент, «батпақтағы қалалар», Арал маңы, қала-жұрт, СырдарияАннотация (түйіндеме)
Мақалада Жанкент қала-жұрты маңына жүргізілген жаңа археологиялық барлау жұмыстарының нәтижелері берілген. Жанкент ортағасырлардан бастап саудагерлердің, әскери саяхатшылар мен мемлекеттік қызметшілердің үнемі назарында болған. Ортағасырлық авторлар оны оғыз мемлекетінің ордасы ретінде қарастырады. ХVІІІ–ХІХ ғғ. патшалық ресейдің Орта Азияға жасаған әскери-топографиялық экспедицияларының негізігі жолы Жанкент үстімен өтіп, олар қала-жұрт қирандысы жайлы мәліметтер беріп отырған. Тіпті кейбір әскери саяхатшылар шағын қазба жұмыстарын да жүргізген. Жанкент маңының жер-су атаулары мен ескерткіштері жайлы толығырақ дерек қалдырған подполковник А.И. Макшеевті айтуға болады. Ескерткіш маңын археологиялық тұрғыда алғаш С.П. Толстовтың жетекшілігімен Хорезм археологиялық-этнографиялық экспедициясы зерттеді. 2005 ж. бастап Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті орыс, неміс ғалымдарымен бірлесіп кешенді зерттеулерді жүргізіп келеді. Жалпы, тарихи деректер VI–VII ғғ. Сырдарияның төменгі алқабында жетіасар мәдениетінің жойылғанын айғақтайды. Дегенмен, Жетіасар шатқалының солтүстік-батыс бөлігінде Ордазы ескерткіштер тобы (Сортөбе 1–3 қала-жұрттары) және Арал теңізінің шығыс жағалауында «Батпақты қалалар» мәдениетіне тиесілі Кескен-күйік қала, Күйік қала, Жанкент қалыптаса бастайды. Мақалада келтірілгендей 2019 және 2022 жж. Жанкент маңына жүргізілген барлау жұмыстары әлі де болса бұл аймақта ашылмаған ескерткіштердің бар екенін көрсетіп отыр. Мысалы, археологиялық барлау нәтижелерінде Қаратөбе мен Асартөбе жаңа қала-жұрттары және оларды байланыстырған сауда жолдары анықталды. Барлау жұмыстарының тағы бір мақсаты, осы уақытқа дейін анықталмаған Жанкент тұрғындарын жерлеген қорымының орнын табу болды.
Библиографиялық сілтемелер
Baipakov, K. M. 2013. Drevnyaya i srednevekovaya urbanizaciya Kazahstana (po materialam issledovaniy Yuzhno-Kazahstanskoy kompleksnoy arheologicheskoy ekspedicii). Kniga ІІ. Urbanizaciya Kazahstana v ІX – nachale XІІІ v. (Ancient and medieval urbanization of Kazakhstan (based on research materials of the South-Kazakhstan complex archaeological expedition). Book II. Urbanization of Kazakhstan in the 9th – the beginning of the 13th century). Almaty: MIA Publ. (in Russian).
Baipakov, K. M., Voyakin, D. A. 2009. In: Vestnik Mezhdunarodnogo instituta Tsentralnoaziatskih issledovaniy (Bulletin of IICAS), 10, 26-33 (in Russian).
Baipakov, K. M., Voyakin, D. A., Il'in R. V. 2012. In: Vestnik Vestnik Mezhdunarodnogo instituta Tsentralnoaziatskih issledovaniy (Bulletin of IICAS), 12, 22-44 (in Russian).
Baitenov, E. M. 1985. In: Pamyatniki istorii i kultury Kazahstana (Monuments of history and culture of Kazakhstan). Almaty: “Kazahstan” Publ., 45-46 (in Russian).
Baitenov, E. M. 1990. In: Arhitekturnoe nasledstvo (Architectural heritage), Issue 37. Moscow: “Strojizdat” Publ., 335-344 (in Russian).
Baitenov, E. M. 2007. In: Svod pamyatnikov istorii i kultury RK. Kyzylordinskaya oblast (The official list of Historical and Cultural monuments of the Republic of Kazakhstan. Kyzylorda Region). Almaty: “Aruna” Publ., 281-282 (in Russian).
Ibraev, B. A. 1980. In: Dekorativnoe iskusstvo SSSR (Decorative art of the USSR), 8, 40-44 (in Russian).
Kozha, M. B. 2014. In: Margulan readings – 2014. Almaty; Pavlodar: “Gylymi kazyna” Publ., 390-399 (in Russian).
Kurmankulov, Zh., Arzhantseva, I. A., Tazhekeyev, A. A. 2011. In: Korkyt Ata atyndagy Kyzylorda memlekettyk universitetynyn khabarshysy (Bulletin of Korkyt Ata Kyzylorda State University), 2, 27-32 (in Kazakh).
Levina, L. M. 1996. Etnokul'turnaya istoriya Vostochnogo Priaral'ya (v I tys. do n. e. – I tys. n. e.) (Ethno-cultural history of the Eastern Aral Sea region (in the 1st millennium BC - 1st millennium AD)). Moscow: “Vostochnaya literatura” Publ. (in Russian).
Levina, L. M. 1997. In: Etnograficheskoe obrozrenie (Ethnographic Review), 2, 3-14 (in Russian).
Maksheev, A. I. 1856. In: Morskoy sbornik izdavavshiysya mosrskim uchennym komitetom (Marine collection published by the Marine Scientific Committee), XXІІІ, 9. Saint Petersburg: “Tipografiya Imperatorskoj Akademii Nauk” Publ., 448-527 (in Russian).
Tazhekeyev, A. A. 2011. In: Al-Farabi atyndagy Kazakh Ulttyk universitetının khabarshysy. Tarih seriyasy (Bulletin of al-Farabi Kazakh National University. History series), 2 (61), 74-79 (in Kazakh).
Tazhekeyev, A. A. 2017. In: Kazakstannyn kielі oryndarynyn geografiyasy. Tabigat, arheologiya, etnografiya zhane dini saulet onerі nysandarynyn tіzіlіmі (Geography of sacred places in Kazakhstan. Register of objects of nature, archeology, ethnography and religious architecture). Almaty: MIA Publ., 498-500 (in Kazakh).
Tazhekeyev, A. A., Sultanzhanov, Zh. K. 2018. In: Al-Farabi atyndagy Kazakh Ulttyk universitetının khabarshysy. Tarih seriyasy (Bulletin of al-Farabi Kazakh National University. History series), 1 (88), 239-246 (in Kazakh).
Tolstov, S. P. 1947. In: Sovetskaya etnografiya (Soviet ethnography), 3, 55-102 (in Russian).
Tolstov, S. P. 1948. Po sledam drevnekhorezmiyskoy tsivilizatsii (In the footsteps of ancient Khorezmian civilization). Moscow; Leningrad: “USSR Academy of Sciences” Publ. (in Russian).
Tolstov, S. P. 1962. Po drevnim deltam Oksa i Yaksarta (Along the ancient deltas of the Oxus and Jaxartes). Moscow: “Vostochnaya literatura” Publ. (in Russian).
Загрузки
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2022 Азилхан Тажекеев, Жетесби Султанжанов
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
