Таңба-белгілері бар мүйіз бұйымдар: Берел қорымының сяньби жерлеу орындарынан табылған материалдар негізінде
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2022.3.17.32.42Түйін сөздер:
археология, Қазақ Алтайы, Берел, сяньби, таңба тәріздес белгілер, мүйізден жасалған бұйымдарАннотация (түйіндеме)
Қазақстан археологиясында қазіргі уақытта бұрын-соңды байқалмаған, бірақ далалық Еуразияның бірегей тарихи-мәдени қауымдастықтарының бірі болған хұн-сяньбиліктердің мұрасын әйгілейтін «өтпелі кезең» ескерткіштері қарқынды зерттелуде. Отандық мамандар Қазақ Алтайы аумағынан 2015 ж. бергі уақыт аралығында осы тарихи-хронологиялық кезеңге тән 70-ке жуық ескерткішті анықтап зерттеді. Табылған заттардың арасында таңбатәріздес белгілердің болуымен ерекшеленетін мүйізден жасалған екі жапсырма бар. Таңбасы немесе руна жазуы бар, сүйек пен мүйізден жасалған жапсырмалар Таулы Алтай мен Моңғол Алтайының түркі ескерткіштерінен кездесіп жатады, олардың кейбірін белгілі руна жазуларының әріптерімен немесе ортағасырлық Еуразия халықтарының этникалық таңбаларымен салыстыруға келеді. Берел қорымының № 113 нысанынан табылған жапсырмалардағы таңба-белгілердің ерекшелігі сол, олар осы уақытқа дейін белгілі әріптердің немесе таңбалардың біреуіне де сәйкес келмейді. Дегенмен трасологиялық зерттеулер олардың қолданудан болған тозу іздері немесе кездейсоқ тырналғаннан түскен сызаттар емес, бізге мағынасы әлі белгісіз, бірақ арнайы кертіліп салынған белгілер екендігін көрсетіп отыр. Шамасы осы бұйым иесінің көзі тірісінде ерекше маңызға ие болған әлдебір магиялық нышандар немесе сәттілік әкелетін дұға болса керек.
Библиографиялық сілтемелер
Gavrilova, A. A. 1965. Mogilnik Kudyrge kak istochnik po istoriy altayskih plemyon (Kudyrge burial ground as a source on the history of the Altay tribes). Moscow; Leningrad: “Nauka” Publ. (in Russian).
Dashkovskiy, P. K., Meykshan, I. A. 2015. In: Dashkovskiy, P. K. (ed.). Elita v istorii drevnih i srednevekovyh narodov Evrazii (Elite in History of Ancient and Medieval peoples of Eurasia). Barnaul: Altay University Publ., 99-107 (in Russian).
Kubarev, G. V. 2005. Kultura drevnih tyurok Altaya (po materialam pogrebalnyh pamyatnikov). Culture of the Ancient Turks of the Altay (based on the funeral monuments). Novosibirsk: Institute of archaeology and ethnography Publ. (in Russian).
Kuznetsov, N. A. 2014. In: Shirin, Yu. V. (ed.). Kuznetskaya starina (Kuznetsk Antiquity). Vol. 6. Novokuznetsk: “Kuznetskaya krepost” Publ., 59-73 (in Russian).
Ovchinnikova, B. B. 1990. Tyurkskie drevnosti Sayano-Altaya v VI–X vekah (Turkic antiquities of Sayan-Altay in the 6th–10th centuries). Sverdlovsk: Ural State University Publ. (in Russian).
Sadykov, T. R. 2017. In: Teoriya i praktika arheologicheskih issledovaniy (Theory and Practice of Archaeological Research), 2, 47-59 (in Russian).
Samashev, Z., Bazylhan, N., Samashev, S. 2010. Drevnetyurkskie tamgi (Ancient turkic tamga-signs). Almaty: Abdi company (in Russian, in Kazakh, in English).
Samashev, Z., Zhuniskhanov, А. 2021. In: Kazakstan arheologiyasy (Kazakhstan Archeology), 3, 146–153. DOI: 10.52967/akz2021.3.13.146.153 (in Kazakh).
Samashev, Z., Kariev E., Aleksandrov, S., Ahmadiev, Zh., Kiyasbek, G., Tolegenov, E., Samashev, S., Erbolatov, S. 2018. In: Akmetov, D. (ed.). Altay – tүrkі alemіnіn altyn besіgі (Altai is the “cradle” of the Turkic world). Oskemen: “Shygys akparat” Publ., 15-20 (in Russian).
Samashev Z., Kariev E.M., Zhirindinova K.R., Tolegenov E.T. et al. 2018. In: Archive of the Kazakh research institute of culture (in Russian).
Samashev, Z., Kariev, E.M., Erbolatov, S.E. 2019. In: Khabdulina, M. K. (ed.). Margulan reading–2019. Nur-Sultan: L.N. Gumilyov Eurasian National University, 385-393 (in Russian).
Fedorov, V.K. 2013. In: Rossiyskaya arheologiya (Russian archaeology), 44-61 (in Russian).
Cassen, S., Grimaud, V., Lescop, L., Morel, D., Querré, G. 2014. In: Archeologia e Calcolatori Supplemento 5, 47-59 (In French).
Ishjamts, N. 1994. In: Harmatta, J., Puri, B. N., Etemadi, G. F. (eds.). History of Civilizations of Central Asia. Paris: UNESCO Publ., 151-169 (In English).
Liu Mau-Tsai. 1958. Die chinesischen Nachrichten zur Geschichte der Ost-Türken (T’u-küe). Wiesbaden: Otto Harrassowitz (In Deutsch).
Plisson, H. 2015. In: Lozovskaya, O. V., Lozovski, V. M., Girya, E. Yu. (eds.). Traces in the history. Saint Petersburg: Institute for the History of Material Culture of the RAS, 218-233 (In English).
Загрузки
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2022 Самат Самашев
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
