Б.д.д. I мыңж. екінші жартысындағы Сырдарияның төменгі ағысының этномәдени тарихы туралы очеркі: шірікрабат мәдениеті қоныстары
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2022.1.15.43.56Түйін сөздер:
археология, Сырдария, ерте темір дәуірі, шірікрабат археологиялық мәдениеті, қалашық, бекініс, оба, кесене, семсер, жебе ұшыАннотация (түйіндеме)
Мақалада мәдени генезистің негізгі аспектілерінің бірі – Еуразия даласындағы отырықшы егіншілер мен бақташылар мәдениеттерінің қарым-қатынасы, Еуразиядағы байланыс аймақтарының бірі болған Сырдарияның төменгі ағысындағы материалдық мәдениетінің ескерткіштері мысалында қарастырылады. Мақаладағы басты назар Сырдарияның ежелгі арналарынан оңтүстік-батыс бөлігінде б.д.д. IV–II ғғ. қалыптасқан шірікрабат археологиялық мәдениетіне аударылды. Аталған мәдениет Сырдарияның төменгі ағысында б.д.д. I мыңж. екінші жартысында қоныстанған көшпелі сақтар егіншіліктің суландыру жүйесі негізінде отырықшы егіншілік пен бақташылық шаруашылығына ауысуы барысында пайда болды. Шірікрабат мәдениетінің таралу аймағында көлемі мен орналасуы әр түрлі ежелгі қоныстар мен қалашықтар орналасқан, олардың қысқаша сипаттамасы мақалада келтірілді. Ескерткіштерді салыстырмалы талдау негізінде қоныстардың барлық түріне тән белгілері анықталды, бұл осы объектілердегі белгілі бір иерархияны объективті түрде қарастыруға мүмкіндік береді, оны тіпті ең жоғарғы таксонометриялық деңгейден де байқауға болады. Қазіргі таңда табылған жәдігерлерді талдау арқылы Сырдарияның төменгі ағысында б.д.д. І мыңж. екінші жартысында жасанды суландыруға негізделген дамыған қолөнер өндірісі бар екендігі анықталды және бұл жерде бір орталыққа шоғырландырылған шаруашылық жүйесін қалыптастыруға барлық алғышарттар жасалған.
Библиографиялық сілтемелер
Andrianov, B. V. 1991. In: Kuznetsov, N. T. (ed.). Aralskiy krizis: prichiny vozniknoveniya i puti vykhoda (The Aral crisis: causes and ways out). Moscow: Miklukho-Maklay Ethnology and Anthropology Institute, 101-122 (in Russian).
Bolelov, S. B., Utubayev, Zh. R. 2020. In: K̦azakstan arheologiâsy (Kazakhstan Archeology), 1 (7), 69-88 (in Russian).
Vaynberg, B. I. 1999. Etnogeografiya Turana v drevnosti (Ethnogeography of Turan in ancient times). Moscow: “Vostochnaya literatura” Publ. (in Russian).
Vaynberg, B. I., Levina, L. M. 1993. Chirikrabatskaya kultura. – Nizovya Syrdarii v drevnosti (Chirikrabat culture. – The lower reaches of the Syr Darya in ancient times). Moscow: Miklukho-Maklay Ethnology and Anthropology Institute, (in Russian).
Vishnevskaya, O. A. 1973. Kultura sakskih plemen nizovev Syrdari v VII–V vv. do n.e. (Culture of the Saka tribes of the lower reaches of the Syr Darya in the 7th–5th centuries BC). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Itina, M. A., Yablonskiy, L. T. 1997. Saki nizhney Syrdari (Sakas of the lower Syr Darya). Moscow: Russian Political Encyclopedia Publ. (in Russian).
Itina, M. A., Yablonskiy, L. T. 2001. Mavzolei Severnogo Tagiskena. Pozdniy bronzovyy vek Nizhney Syrdarii (Mausoleums of Northern Tagisken. Late Bronze Age of the Lower Syr Darya). Moscow: “Vostochnaya literatura” Publ. (in Russian).
Kurmankulov, Zh., Perevodchikova, Ye., Zhetibayev, Zh., Utubayev, Zh., Iskakov, A., Tazhekeyev, A., Darmenov, R. 2008. In: Baipakov, K. M. (ed.). Otchet ob arheologicheskih issledovaniyah po gosudarstvennoy programme “Kulturnoe nasledie” v 2007 g. (Report on archaeological research under the state program “Cultural Heritage” in 2007) Almaty: A.Kh. Margulan Archaeology Institute, 205-210 (in Russian).
Kurmankulov, Zh., Zhetibayev, Zh., Perevodchikova, Ye., Utubayev, Zh., Tazhekeyev, A., Darmenov, R. 2009. In: In: Smailov, Zh. E. (ed.). Ochet ob arheologichskih issledovaniyah po gosudarstvennoy programe “Kulturnoe nasledie” 2008 g. (Report on archaeological research under the state program “Cultural Heritage” in 2008). Almaty: A.Kh. Margulan Archaeology Institute, 198-201 (in Russian).
Kurmankulov, Zh., Utubayev, Zh. 2013. Balandy (Bulandy) – pamyatnik antichnosti (Balandy (Balandy) is a monument of antiquity). Almaty: A.Kh. Margulan Archaeology Institute (in Russian).
Kurmankulov, Zh., Utubayev, Zh. 2017a. In: Mustafaev, Sh. M. (ed.). Tsivilizatsii Velikogo Shelkovogo puti iz proshlogo v budushchee: perspektivy estestvennyh, obshchestvennyh, gumanitarnyh nauk (Civilizations of the Great Silk Road from the past to the future: Perspectives of Natural, Social, and Humanitarian Sciences). Samarkand: IICAS, 397-413 (in Russian).
Kurmankulov, Zh., Utubayev, Zh. 2017b. In: Kazakhstan v sakskuyu epokhu Kollektivnaya monografiya (Kazakhstan in the Saka era. Collective monograph). Almaty: A.Kh. Margulan Archaeology Institute, 191-211 (in Russian).
Kurmankulov, Zh., Utubayev, Zh. R. 2019. In: Samara Scientific Bulletin, 8, no. 29, 138-144 (in Russian).
Levina, L. M. 1979. In: Itina, M. A. (ed.). Kochevniki na granitsakh Khorezma (Nomads on the borders of Khorezm). Moscow: “Nauka” Publ., 176-185 (in Russian).
Litvinskiy, B. A. 2001. Khram Oksa v Baktrii (Yuzhnyy Tadzhikistan). Baktriyskoye vooruzheniye v drevnevostochnom i grecheskom kontekste (The temple of Oxus in Bactria (Southern Tajikistan). Bactrian armament in the ancient Eastern and Greek context). Moscow: “Vostochnaya literatura” Publ. (in Russian).
Lokhovits, V. A. 1963. In: Tolstov, S. P., Vorobieva, M. G. (eds.). Polevye issledovaniya Khorezmskoy ekspeditsii v 1958–1961 gg. (Field research of the Khorezm expedition in 1958–1961), 6. Moscow: Academy of Sciences of the USSR, 214-221 (in Russian).
Moshkova, M. G. 1963. Monuments of Prokhorov culture (Monuments of Prokhorov culture) A set of archaeological sources (in Russian).
Smirnov, K. F. 1961. Vooruzheniye savromatov (Armament of sauromats). Materials and research on archaeology (in Russian).
Tazhekeyev, A. A. 2013. In: Proceedings of the Branch of the A.Kh. Margulan Archaeology Institute, 2, 65-74 (in Russian).
Tolstov, S. P. 1948. Po sledam drevnekhorezmiyskoy tsivilizatsii (In the footsteps of the ancient Khorezmian civilization). Moscow; Leningrad: Academy of Sciences of the USSR, (in Russian).
Tolstov, S. P. 1952. In: Horezmskaia arheologo-etnograficheskaia ekspedisia AN SSSR 1945–1948 gg (Khorezm Archaeological and Ethnographic Expedition of the Academy of Sciences USSR 1945-1948) (Рroceedings of the Khorezm expedition), I. Moscow: Academy of Sciences of the USSR, 16–31 (in Russian).
Tolstov, S. P. 1958. In: Sovetskaya arheologiya (Soviet archaeology), 1, 106-134 (in Russian).
Tolstov, S. P. 1962a. Po drevnim deltam Oksa i Yaksarta (Along the ancient deltas of the Oxus and Jaxartes). Moscow: “Vostochnaya literatura” Publ. (in Russian).
Tolstov, S. P. 1962b. In: Sovetskaya arheologiya (Soviet archaeology), 4, 124-148 (in Russian).
Tolstov, S. P., Vorobyeva, M. G., Rapoport, Yu. A. 1960. In: Raboty Horezmskoi arheologo-etnograficheskoi ekspedisii v 1957 g. (The works of the Khorezm archaeological and Ethnographic expedition in 1957) (Materials of the Khorezm expedition), IV. Moscow: Academy of Sciences of the USSR, 3-63 (in Russian).
Tolstov, S. P., Zhdanko, T. A., Itina, M. A. 1963. In: Raboty Horezmskoi arheologo-etnograficheskoi ekspedisii AN SSSR v 1958–1961 gg. (The works of the Khorezm Archaeological and Ethnographic Expedition of the USSR Academy of Sciences in 1958-1961.) (Materials of the Khorezm expedition). Moscow: Academy of Sciences of the USSR, VI. 3-91 (in Russian).
Trudnovskaya, S. A. 1963. In: Krugloe pogrebаlnoe soorujenie na gorodise Chirik-rabat (Round burial structure on the hillfort Tweet-rabat) (Materials of the Khorezm expedition), VI. Moscow: Academy of Sciences of the USSR, 201-214 (in Russian).
Utubayev, Zh. R., Darmenov, R. 2017. In: Podboinyi tip pogrebаlnyh soorujeni na gorodise Chirik Rabat (The type of burial structures on the settlement of Chirik Rabat) Proceedings of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan), 1 (311), 25-34 (in Russian).
Khazanov A.M. 1971. Ocherki voyennogo dela sarmatov (Essays on military affairs of the Sarmatians). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Загрузки
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2022 Жанболат Раимкулович Утубаев
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
