Тесік шатқалының петроглифтері
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2022.1.15.15.42Түйін сөздер:
археология, Жетісу, Тесік шатқалы, петроглифтер, өнер, қола дәуірі, ерте темір дәуір, композиция, сюжетАннотация (түйіндеме)
Мақалада (Жамбыл облысы, Шу ауданы) Айтау тауындағы Тесік шатқалының батыс бөлігінде орналасқан петроглифтік кешенде жүргізілген зерттеулер нәтижелері алғаш рет ғылыми айналымға енгізілді. Қола дәуірі мен ерте темір дәуірінің Тесік-I обасының маңындағы төрт шоқыдан жартасқа салынған бейнелер табылды. Қазіргі таңда 300-ден астам ежелгі петроглифтер анықталды. Жекелеген тарихи кезеңдер ішінде жартастарға сурет салудың техникалық тәсілдеріндегі айырмашылықтар белгіленді. Қола және ерте темір дәуірі петроглифтерінгің негізгі бөлігі белгілі бір сюжеттерді – таңбалар, адамдар мен жануарлар бейнелерін, мал жаю сахнасын, ғұрыптық қарсыласуларды, аң аулауды және т. б. көрсетеді. Әр түрлі тарихи кезеңдерде шағын аудан тұрғындары арасында белгілі бір мәдени сабақтастықты көрсететін көп қабатты және әр түрлі кезеңдегі композициялар сериясы бөлінген. Жартастарға сурет салу техникасы және олардың стилистикалық ерекшеліктері, ежелгі петроглифтердің репертуары бойынша, олардың семантикасы мен ықтимал функционалдық мақсаты бұл петроглифтер шоғыры Оңтүстік-Батыс Жетісудың тамғалы шеңберінің ескерткіштеріне жатады. Тесік шатқалы петроглифтеріндегі қола және ерте темір дәуірінің жетекші сюжеттері бейнелелерінің канондары – жергілікті өнер дәстүрлерінің дамығандығын, сонымен қатар аймақтың ежелгі тұрғындарының Орталық Азияның шектес территориясымен көлік коммуникациялары нәтижесіндегі мәдени өзара қарым-қатынасты көрсетеді.
Библиографиялық сілтемелер
Baipakov, K. M., Maryashev, A. N. 2004. Petroglyphy v gorah Kulzhabasy (Petroglyphs of Kulzhabasy mountains). Almaty: A.Kh. Margulan Archaeology Institute (in Russian).
Baipakov, K. M., Maryashev, A. N. 2008. Petroglify Bayan-Zhureka (Petroglyphs of Bayan-Zhurek). Almaty: “Credo” Publ. (in Russian).
Baipakov, K. M., Maryashev, A. N. 2009. Petroglify Ak-Kainara (Petroglyphs of Ak-Kainar). Almaty: [b. i.] (in Russian).
Baipakov, K. M., Maryashev, A. N., Goryachev, A. A., Potapov, S. A. 2005. Naskalnye izobrazheniya v gorah Eshkiolmes (Rock Images in the Eshkiolmes mountains). Almaty: “OST 21st century” Publ. (in Russian).
Baitanaev, B. A., Potapov, S. A., Grishenko, A. N. 2007. Petroglyphy Boroldaya (Petroglyphs of Borolday). Almaty: “Kumbez” Publ. (in Russian).
Beisenov, A. Z., Maryashev, A. N. 2014. Petroglify rannego zheleznogo veka Zhetysu. Almaty: A.Kh. Margulan Archaeology Institute (in Russian).
Voyakin, D. A., Goryachev, A. A., Potapov, S. A., Ilyin, R. V. 2020. In: Istoriya i arheologiya Semirechiya (History and archaeology of the Semirechye), 7, 91-116 (in Russian).
Gvozdetsky, N. A., Mikhaylov, N. I. 1978. Phizicheskaya geografia SSSR. Aziatskaya chast (Physical geography of the USSR. Asian part). Moscow: “Mysl” Publ. (in Russian).
Goryachev, A. A. 2014. In: Baitanayev, B. A., Baipakov, K. M. (eds.). Voshozhdenie k vershinam arheologii (Climbing to the heights of archaeology). Almaty: A.Kh. Margulan Archaeology Institute, 84-92 (in Russian).
Goryachev, A. A. 2020. In: Istoriya i arheologiya Semirechiya (History and archaeology of the Semirechye), 7, 135-157 (in Russian).
Goryachev, A. A., Galimzhanov, S. E., Gumirova, O. N. 2021. In: K̦azakstan arheologiâsy (Kazakhstan archeology), 3 (13), 66-97. DOI: https://doi.org/10.52967/akz2021.3.13.66.97 (in Russian).
Goryachev, A. A., Egorova, K. A. 2007. In: Istoria i arheologia Semirechia (History and archaeology of the Semirechye), 3, 88-99 (in Russian).
Goryachev, A. A., Egorova, T. A., Egorova, K. A. 2019. In: "edu.e-history.kz", 1 (17). URL: http://edu.e-history.kz/ru/publications/view/1156 (01.03.2022) (in Russian).
Goryachev, A. A., Egorova, T. A., Egorova, K. A. 2020. In: Istoriya i arheologiya Semirechiya (History and archaeology of the Semirechye), 7. 158-178 (in Russian).
Goryachev, A. A., Egorova, T. A. 2021. In: Polyakov, A. V., Smirnov, N. Yu. (eds.). Arheologicheskie pamyatniki Yuzhnoy Sibiri i Tsentralnoy Azii: ot poyavleniya pervyh skotovodov do epohi slozheniya gosudarstvennyh obrazovaniy (Archaeological monuments of South Siberia and Central Asia: from the emergence of the first pastoralists to the era of the formation of state formations), 80-82. DOI: 10.31600/978-5-907298-16-3 (in Russian).
Goryachev, A. A., Potapov, S. A., Ilyin, R. V. 2020. In: K̦azakstan arheologiâsy (Kazakhstan Archeology), 1 (7), 25-48 (in Russian).
Goryachev, A. A., Potapov, S. A., Chernov, M. A. 2021. In: K̦azakstan arheologiâsy (Kazakhstan Archeology), 1 (11), 9-34 (in Russian).
Kadyrbayev, M. K., Maryashev, A. N. 1977. Naskalnye izobrazhenia hrebta Karatau (Rock art of the Karatau Ridge). Alma-Ata: “Nauka” Publ. (in Russian).
Kluss, G. A., Knipovich, N. M. 1897. In: Entsiklopedicheskiy slovar Brokgauza i Yefrona (The Brockhaus and Efron Encyclopaedic Dictionary), 20. Saint Petersburg: “Brockhaus and Efron” Publ., 175-176 (in Russian).
Maksimova, A. G., Ermolaeva, A. S., Maryashev, A. N. 1985. Naskalnye izobrazheniya urochishcha Tamgaly (Rock carvings of the Tamgaly tract). Alma-Ata: “Oner” Publ. (in Russian).
Maryashev, A. N., Goryachev, A. A. 2002. Naskalnye izobrazheniya Semirechya (Rock images of Semirechye). 2nd edition. Almaty: 21th Century Foundation (in Russian).
Maryashev, A. N., Zheleznyakov, B. A. 2013. Drevnosti Kulzhabasy (Antiquities of Kulzhabasy). Almaty: [b. i.] (in Russian).
Maryashev, A. N., Goryachev, A. A., Egorova, T. A., Saraev, V. V. 2020. In: Istoriya i arheologiya Semirechiya (History and archaeology of the Semirechye), 7, 179-193 (in Russian).
Medoev, A. G. 1979. Gravyury na skalah. Sary-Arka, Mangyshlak (Engravings on rocks. Sary-Arka, Mangyshlak). Part 1. Alma-Ata: “Zhalyn” Publ. (in Russian).
Novozhenov, V. A. 2002. Petroglify Sary-Arki (Petroglyphs of Sary-Arka). Almaty: [b. i.] (in Russian).
Novozhenov, V. A. 2016. In: Drevnosti Zhetysu. Pamyatniki arheologii Zhambylskogo rayona. Kollektivnaya monogafiya (Zhetysu Antiquities. Archaeological monuments of Zhambyl district. Collective monograph). Almaty: zapovednik-museum “Tanbaly”, 27-51 (in Russian).
Novozhenov, V. A. 2020. In: Istoriya i arheologiya Semirechiya (History and archaeology of the Semirechye), 7, 199-221 (in Russian).
Potapov, S. A. 2007. Drevnee svytilishe Karakyr (Ancient sanctuary Karakyr). Almaty: “Kitap” Publ. (in Russian).
Rogozhinskiy, A. E. 2011. Petroglify arheologicheskogo landshafta Tamgaly (Petroglyphs of Tamgaly archaeological landscape). Almaty: “Signet Print” Publ. (in Russian).
Saduakasuly, A., Zheleznyakov, B. A., Hermann, L. 2017. Naskalnoe iskusstvo hrebta Kulzhabasy (Rock art of Kulzhabasy ridge). Almaty: “Zhambyl” Publ. (in Russian).
Sala, R. 2004. In: Rogozhinskiy, A. E. (ed.). Pamyatniki naskalnogo iskusstva Tsentralnoy Azii (Monuments of rock art of Central Asia), 60-74 (in Russian).
Samashev, Z. 2012. Naskalnye izobrazheniya Zhetysu. Bayanzhurek (Rock art of Zhetysu. Bayanzhurek). Astana: Branch of the A.Kh. Margulan Archaeology Institute in Astana (in Russian).
Samashev, Z. S. 1992. Naskalnye izobrazheniya Verhnego Priirtyshiya (Rock art of Upper Irtysh region). Alma-Ata: “Gylym” Publ. (in Russian).
Samashev, Z. S., Murgabayev, S., Eleuov, M. 2014. Petroglify Sauyskandyka (Petrogliphs of Sauyskandyk). Astana: Branch of the A.Kh. Margulan Archaeology Institute in Astana (in Russian).
Freidenberg, O. M. 1997. Poetika suzheta i zhanra (The Poetics of Plot and Genre: The Classical Period of Ancient Literature). Moscow: “Labirint” Publ. (in Russian).
Chernov, M. A. 2019. In: Istoriya i arheologiya Semirechiya (History and archaeology of the Semirechye), 6, 197-218 (in Russian).
Sher, Ya. A. 1980. Petroglify Sredney i Tsentralnoy Azii (Petroglyphs of Middle and Central Asia). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Shnirelman, V. A. 1980. Proiskhozhdenie skotovodstva (kulturno-istoricheskaya problema). (The origin of cattle breeding (cultural and historical problem)). Moscow: GRVL “Nauka” Publ. (in Russian).
Yatsenko, S. A. 2006. Kostum drevney Evrazii (iranoyazychnye narody) (Costume of ancient Eurasia (Iranian-speaking peoples)). Moscow: “Vostochnaya literaturа” Publ. (in Russian).
Gorjatschew, A. Egorowa, T. A. Egorowa, K. A. 2019. In: Acta Praehistorica et Archaeologica, 51, 17-31 (in German).
Загрузки
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2022 Александр Анатольевич Горячев, Станислав Александрович Потапов, Татьяна Александровна Егорова, Ксения Александровна Егорова
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
