Нұра-Есіл аралығындағы қазақтардың ХІХ–ХХ ғ. басындағы шаруашылығы (Бозоқ ІІ қыстауының остеологиялық материалдары бойынша)
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2022.1.15.146.163Түйін сөздер:
археология, тұрғын үйлер, мал шаруашылығы, аңшылық, археозоология, фауна, остеология, Бозоқ ІІ қыстауы, жилые домаАннотация (түйіндеме)
Бозоқ II қыстауы Сарыарқаның солтүстік өңіріндегі екі ірі суайрықтың: Нұра және Есіл өзендерінің аралығында орналасқан. Аталған өңірдегі жайылымдық жерлердің молдығы мал шаруашылығы үшін өте қолайлы. Қыстау аумағындағы археологиялық қазба жұмыстары кезінде бірнеше құрылыс орындары ашылды. Зерттеу жұмыстары 625 шаршы метр аумақты жаппай ашу әдісімен жүргізілді. Үйлерді салу кезінде саз, құм, бөренелер, қамыс секілді табиғи материалдар пайдаланылған. Шаруашылыққа байланысты сәулет шешімдерінің бірі тұрғын үйдің жанында малға арналған шаруашылық құрылыстарын салу және оларды ортақ өткелмен қосу болып табылады. Қыстаудың мәдени қабатынан 292 дана сүтқоректілерге және 1 дана құсқа тиесілі сүйектер табылып, оның 189 данасы (65%) нақты жануар түріне қарай ажыратылды. Остеологиялық материалдардың басым бөлігі бөлшектенген, әдеттегі «ас үй қалдықтары» болып табылады. Археозоологиялық зерттеу барысында материалдардың 98,5% үй жануарларына (ірі қара, жылқы, қой) тиесілі екендігі белгілі болды. Ірі қараның сүйектері 48,1% құрайды, жылқы – 39,6%, уақ мал – 9,5%. 2 дана ит сүйегі және 1 дана құс сүйегі, сонымен қатар эмбрион немесе жаңа туған төлге (бұзау?) тиесілі сүйек табылды. Үй жануарлары қыстаудың маңайында сойылып, бөлшектенген. Ерекше атап өтетін мәселе, қыстау аймағынан жерленген ит қаңқасының табылуы. ХІХ соңы мен ХХ ғ. басында жүргізілген статистикалық зерттеулерде, Ақмола облысында ірі қараның басым екендігі жазылған. Қыстаудан табылған жануар сүйектерінің ішінде ірі қараға тиесілі сүйектердің басымдығы бұл мәліметтерді жанама түрде растайды.
Библиографиялық сілтемелер
Akaevskiy, A. I., Yudichev, Y. F., Seleznev, S. B. 2005. Anatomiya domashnih zhivotnyh (Anatomy of domestic animals). Moscow: “Aquarium-Print” Publ. (in Russian).
Azhigali, S. E., Turganbayeva, L. R. 2021. In: Arheologiya, etnografiya i antropologiya Evrazii (Archaeology, ethnography and anthropology of Eurasia), 4 (49), 109-119 (in Russian).
Akishev, K. A., Khabdulina, M. K. 1998. In: Evraziyskoe soobshchestvo (Eurasian Community), 1, 131-142 (in Russian).
Beisenov, A. Z. 2019. In: Baitanayev, B. A., Khabdulina, M. K. (eds.). Margulanovskie chteniya–2019 (Margulan readings–2019). Nur-Sultan: L.N. Gumilyov Eurasian National University Publ., 10-38 (in Russian).
Beisenov, A. Z. 2020. In:. Tishkin, А. А. (ed.). Sohranenie i izuchenie kulturnogo naslediya Altayskogo kraya (Preservation and study of the cultural heritage of the Altay Territory), XXVI. Barnaul: Altay State University Publ., 229-240 (in Russian).
Beisenov, A. Z. 2021. In: Tishkin, А. А. (ed.). Sohranenie i izuchenie kulturnogo naslediya Altayskogo kraya (Preservation and study of the cultural heritage of the Altay), XXVII. Barnaul: Altay State University Publ., 7-16 (in Russian).
Beisenov, A. Z., Akhiyarov, I. K., Jumanazarov, N. Sh. 2019. In: Demin, M. A. Shcheglova, T. K. Gribanova, N. S. (eds.). Polevye issledovaniya v Verhnem Priobie, Priirtyshie i na Altae (Field research in the Upper Ob, Irtysh and Altay), 15. Barnaul: Altay State University Publ., 6-25 (in Russian).
Beisenov, A. Z., Loman, V. G. 2006. In: Izvestiya Natsionalnoy Akademii Nauk Respubliki Kazahstan. Seriya obshchestvennyh nauk (Proceedings of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan. Social Sciences Series ), 1 (252), 36-45 (in Russian).
Beisenov, A. Z., Shashenov, D. T., Duisenbay, D. B. 2020. In:. Tishkin, А. А. (ed.). Sohranenie i izuchenie kuturnogo naslediya Altayskogo kraya (Preservation and study of the cultural heritage of the Altay), XXVI. Barnaul: Altay State University Publ., 240-251 (in Russian).
Sultan Khan, Zhusup (Akkululy) (comp.). 2018a. Bokeykhan, A. Shygarmalary (Works). XV-volume. Vol. I. Astana: “Alash Orda” Publ. (in Kazakh).
Sultan Khan, Zhusup (Akkululy) (comp.). 2018b. Bokeykhan, A. Shygarmalarynyng bibliografiyalyq korsetkіshі (Bibliographic index of works). XV-volume. Vol. XV. Astana: “Alash Orda” Publ. (in Kazakh, in Russian).
Sultan Khan, Zhusup (Akkululy) (comp.). 2018a. In: Bokeykhan, A. Shygarmalary (Works). XV-volume. Vol. III. Astana: “Alash Orda” Publ., 63-146 (in Russian).
Sultan Khan, Zhusup (Akkululy) (comp.). 2018b. In: Bokeykhan, A. Shygarmalary (Works). XV-volume. Vol. III. Astana: “Alash Orda” Publ., 149-175 (in Russian).
Vitt, V. O. 1952. In: Sovetskaya arheologiya (Soviet Archaeology), XVI, 163-206 (in Russian).
Dokumbayev, A. T. 2016. In: Sydykov, E. B. (ed.). Respublika Kazahstan i evrazijskoe prostranstvo: sovremennost i perspektivy razvitiya (The Republic of Kazakhstan and the Eurasian space: modernity and development prospects), III. Astana: L.N. Gumilyov Eurasian National University Publ., 48-55 (in Russian).
Erofeeva, I. V., Masanova, L. E., Zhanayev, B. T. 2011. Istoriko-kulturnyi atlas kazahskogo naroda (Historical and cultural atlas of the Kazakh). Almaty: “Print-S” Publ. (in Russian).
Zhanabekov, K., Maqashev, E. 1996. Zhanuarlar anatomiyasy (Animal anatomy). Almaty: “Kitap” Publ. (in Kazakh).
Zholdasbayev, S. 1976. In: Akishev, K. A. (ed.). Proshloe Kazahstana po arheologicheskim istochnikam (The past of Kazakhstan according to archaeological sources). Alma-Ata: “Nauka” Publ., 46-59 (in Russian).
Zholdasbayev, S. 2017. Qazaq elining XV–XVIII gasyrlardagy turaqty mekenzhailary (Settled settlements of Kazakhs in the XV–XVIII centuries). Astana: Kazakh Research Institute of Culture Publ. (in Kazakh, in English, in Russian).
Kazahi. Istoriko-etnograficheskoe issledovanie (Kazakhs. Historical and ethnographic research). 1995. Almaty: “Kazakhstan” Publ. (in Russian).
Kosintsev, P. A., Gimranov, D. O., Loman, V. G. 2020. In: Abuseitova, M. Kh. (ed.). Istoriya i kultura velikoy stepi (History and culture of the Great steppe). Almaty: “Shygys pen Batys” Publ., 200-205 (in Russian).
Margulan, A. Kh. 1978. In: Akishev, K. A. (ed.). Arheologicheskie pamyatniki Kazahstana (Archaeological monuments of Kazakhstan). Alma-Ata: “Nauka” Publ., 3-37 (in Russian).
Mendikulov, M. M. 1950. In: Izvestiya Natsionalnoy Akademii Nauk Respubliki Kazahstan. Seriya arhitekturnaya (Proceedings of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan. Architectural series), 2 (80), 3-36 (in Russian).
Naumova, O. B. 2000. In: Vasilyeva, G. P. (ed.). Kochevoe zhilishche narodov Sredney Azii i Kazahstana (Nomadic dwelling of the peoples of Central Asia and Kazakhstan). Moscow: “Nauka”, 123-145 (in Russian).
Rassadnikov, A. Y. 2017. In: Vestnik arheologii, antropologii i etnografii (Bulletin of Archaeology, Anthropology and Ethnography), 2 (37), 163-168 (in Russian).
Savelyeva, T. V. 1989. In: Masson, V. M. (ed). Vzaimodeistvie kochevyh kultur i drevnih tsivilizatsiy (Interaction of nomadic cultures and ancient civilizations). Alma-Ata: “Nauka”, 432-438 (in Russian).
Smagulov, T. N. 2011. In: Sagyndyk-uly, B., Arshabekov, N. R. (eds.). Nezavisimyi Kazahstan: istoriya, sovremennost i perspektivy (Independent Kazakhstan: history, modernity and prospects). Pavlodar: Pavlodar State Pedagogical University Publ., 226-231 (in Russian).
Khabdulina, M. K. 2017. In: Beisenov, A. Z., Loman, V. G. (eds.). Arheologicheskoe nasledie Tsentralnogo Kazahstana: izuchenie i sohranenie (Archaeological heritage of Central Kazakhstan: study and preservation), 1. Almaty: “Begazy-Tasmola”, 119-125 (in Russian).
Tsalkin, V. I. 1961. In: Byulleten moskovskogo obshchestva ispytateley prirody. Otdel biologii (Bulletin of the Moscow Society of Nature Testers. Department of Biology), 66, 115-133 (in Russian).
Tsalkin, V. I. 1967. In: Byulleten moskovskogo obshchestva ispytateley prirody. Otdel biologii (Bulletin of the Moscow Society of Nature Testers. Department of Biology), 72 (1), 114-129 (in Russian).
Shagirbayev, M. S., Akymbek, E. Sh. 2020. In: Zhumatayev, R. S. (ed.). Etnoarheologicheskie issledovaniya i problema mezhetnicheskih otnosheniy v prostranstve Velikoy stepi» (Ethnoarchaeological research and the problem of interethnic relations in the space of the Great Steppe). Almaty: “Kazakh University” Publ., 347-358 (in Kazakh).
Shakhmatov, V. F. 1964. Kazahskaya skotovodcheskaya i kochevaya obshchina (Kazakh pastoral and nomadic community). Almaty: Academy of Sciences of the Kazakh SSR Publ. (in Russian).
Driesch, A. V. 1976. A Guide to the measurement of animal bones from archaeological sites / Preabody Museum of Archaeology and Ethnology Harvard University. Bulletin 1.
Загрузки
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2022 Мамбет Сапарбекович Шагирбаев, Айнагуль Ганиева, Сергазы Кайырбекович Сакенов
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
