Жетісу өңірінің ежелгі түркілері жайлы жаңа мәліметтер
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2021.4.14.121.133Түйін сөздер:
археология, Жетісу, Алмалық, ортағасырлық көшпелілер, ежелгі түркі қоғамы, адамды жылқымен бірге жерлеу, «салтов» типіндегі сырға, ат әбзелдеріАннотация (түйіндеме)
2017 ж. Алмалық ауылының маңында құтқару қазба жұмыстары жүргізілді. Қазба барысында адам мен жылқының жерлеу орны анықталды. Табылған олжалардың ішінде ерекше атап өтуге болатын қоладан жасалған «салтов» типіндегі сырғаны айтуға болады. Бөлшекті қола сырғаның табылуы зерттелген ескерткіштің мәдени-хронологиялық шеңберін анықтауға мүмкіндік береді және белгілі бір дәрежеде мәйіттің ежелгі түркі қоғамында әлеуметтік мәртебесін көрсетеді. Қабір шұңқырында ат әбзелдерінің темірден жасалған бөлшектері табылды. Ұқсастықтарды іздеу барысында Жетісу мен Шығыс Қазақстан, Алтайдың ерте ортағасырлық тұрғындарының арасындағы тығыз қарым-қатынасы мен байланысы анықталды. Табылған олжалар Еуразияның далалы және таулы аймақтарында ауқымды соғыс қимылдары мен халықтың жаппай көшуінде орын алған ортағасырлық көшпенділер дәуірінде ат әбзелдерінің ерекше маңызын тағы да дәлелдейді. Табылған заттарды салыстырмалы-типологиялық сараптау мен талдау барысында морфологиялық және техникалық сипаттамалары жасалып, ұқсастықтары бойынша жақын ұқсастықтары анықталды. Жерлеу орнынан шаққан олжаларды талдау негізінде ескерткіштің ежелгі түркі қоғамына тиесілі екендігін көрсетті. Ескерткіш VIII–IX ғғ. мерзімделеді.
Библиографиялық сілтемелер
Aitkul, Kh. A. 2016. In: Kalysh, A. B. (ed.). VIII Orazbayev okulary (8th Orazbayev readings). Almaty: “Kazakh University” Publ., 137-146 (in Kazakh).
Ambroz, A. K. 1973. In: Sovetskaya arkheologiya (Soviet Archaeology), 4, 81-98 (in Russian).
Arslanova, F. Kh. 2013. In: Samashev, Z. (ed.); Khasenova, B. M. (comp.). Ocherki srednevekovoi arkheologii Verkhnego Priirtyshiya (Essays on Medieval Archaeology of the Upper Irtysh region. Materials and research on the archeology of Kazakhstan), 3, Astana: Branch of the A.Kh. Margulan Archaeology Institute Publ. (in Russian, Kazakh, English).
Babanskaya, G. G. 1956. In: Trudy Instituta istorii, arkheologii i etnografii (Proceedings of the Institute of History, Archeology and Ethnography), 1, 189-206 (in Russian).
Beisenov, A. Z., Kozhakov, D. A. 2001. In: Istoriya i arkheologiya Semirechiya (History and archaeology of Semirechie), 2. Almaty, 59-62 (in Russian).
Vainshtein, S. I. 1966. In: Sovetskaya etnografiya (Soviet ethnography), 3, 60-81 (in Russian).
Vainshtein, S. I. 1989. In: Svod etnograficheskikh ponyatii i terminov. Materialnaya kultura (Collection of ethnographic concepts and terms. Material culture). Moscow: “Nauka” Publ., 69-72 (in Russian).
Gavrilova, A. A. 1965. Mogilnik Kudyrge kak istochnik po istorii altaiskikh plemen (Kudyrge burial ground as a source on the history of Altai tribes). Moscow–Leningrad: “Nauka” Publ. (in Russian).
Goryachev, A. A., Motov, Yu. A., 2018. In: Mariyashev, A. N. (ed.). Arkheologicheskiy kompleks Butakty-1 (Butakty-1 Archaeological Complex). Almaty: “KazBookTrade” Publ. (in Russian).
Dеopik, V. D. 1963. In: Krupnov, E. I. (ed.). Srednevekovye pamyatniki Severnoy Osetii (Trudy Severo-Kavkazskoy ekspeditsii 1958–1960 gg., tom 2) (Medieval monuments of Server Ossetia (Works of the Server-Caucasian Expedition 1958–1960, vol. II)). Materials and research on the archeology, 144. Moscow: Academy of Sciences of the USSR Publ., 122-147 (in Russian).
Dosymbayeva, A. M. 2013. Istoriya tyurkskikh narodov. Traditsionnoe mirovozzrenie tyurkov (The history of the Turkic peoples. The traditional worldview of the Turks). Almaty: “Service Press” Publ. (in Russian).
Zuyev, Yu. A. 2002. Rannie tyurki. Ocherki istorii i ideologii (Early Turks. Essays on history and ideology). Almaty: ‘Daik-Press’ Publ. (in Russian).
Evtyukhova, L. A. 1952. In: Kiselev, S. V. (ed.). Kamennye izvayaniya Yuzhnoy Sibiri i Mongolii (Stone sculptures of Southern Siberia and Mongolia. Materials and research on the archeology), 24, 1. Moscow: Academy of Sciences of the USSR Publ., 72-120 (in Russian).
Ermolenko, L. N. 2004. Srednevekovye izvayaniya kazakhstanskikh stepey (tipologiya, semantika v aspekte ideologii i traditsionnogo mirovozzreniya) (Medieval sculptures of the Kazakh steppes (typology, semantics in the aspect of military ideology and traditional worldview)). Novosibirsk: Institute of Archaeology and Ethnography of the Siberian Branch of the Russian Academy of Sciences Publ. (in Russian).
Kirpichnikov, A. N. 1973. Svod arkheologicheskikh istochnikov (Collection of archaeological sources), E1–36. Leningrad: “Nauka” Publ. (in Russian).
Kubarev, G. V. 2005. Kultura drevnikh tyurok Altaya (po materialam pogrebalnykh pamyatnikov) (Culture of the ancient Turks of Altai (based on the materials of funerary monuments)). Novosibirsk: Institute of Archaeology and Ethnography of the Siberian Branch of the Russian Academy of Sciences Publ. (in Russian).
Kurmankulov, Zh. K. 1980. In: Akishev, K. A. (ed.). Arkheologicheskie issledovaniya drevnego i srednevekovogo Kazakhstana (Archaeological research of ancient and medieval Kazakhstan). Alma-Ata: “Nauka” KazSSR, 191-197 (in Russian).
Kushaev, G. A. 1964. In: Archive of the A. Kh. Margulan Archaeology Institute. F. 2, d. 1068 (in Russian).
Kyzlasov, I. L. 1983. In: Svod arkheologicheskikh istochnikov (Collection of archaeological sources). Moscow: “Nauka” Publ., 3–18 (in Russian).
Merpert, N. Ya. 1951. In: Kratkie soobsheniya Instituta istorii materialnoy kultury (Brief reports of the Institute of the History of Material Culture), 36, 14-30 (in Russian).
Neverov, S. V. 1992. In: Umanskiy, A. P. (ed.). Voprosy arkheologii Altaya i Zapadnoy Sibiri epokhi metalla (Questions of the archeology of Altai and Western Siberia of the Metal Age). Barnaul, 141-154 (in Russian).
Nurmukhanbetov, B. N., Tulegenov, T. Zh., Rakhmetov, A. 2012. In: V. F. Zaibert (ed.). Margulanovskie chteniya – 2012 (Margulan readings – 2012). Astana: Publishing Group of the Branch of the A.Kh. Margulan Archaeology Institute, 220-225 (in Russian).
Ovchinnikova, B. B. 1990. Tyurkskie drevnosti Sayano-Altaya VI–X vv. (Turkic antiquities of Sayano-Altai 6th–10th centuries). Sverdlovsk: Ural State University Publ. (in Russian).
Pletneva, S.A. 1967. In: Rybakov, B. A. (ed.). Ot kochevii k gorodam. Saltovo-mayatskaya kultura (From nomads to cities. Saltovo-Mayatskaya culture. Materials and research on the archeology), 142. Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Savinov, D. G. 1982. In: Arkheologiya Severnoy Azii (Archaeology of North Asia). Novosibirsk: “Nauka” Publ., 102-122 (in Russian).
Savinov, D. G. 1984. Narody Yuzhnoy Sibiri v drevnetyurkskuyu epokhu (The peoples of Southern Siberia in the Ancient Turkic era). Leningrad: Leningrad State University Publ. (in Russian).
Samashev, Z. 1986. In: Archive of the A. Kh. Margulan Archaeology Institute. F. 2, d. 2010 (in Russian).
Stashenkov, D. A. 1998. In: Stashenkov, D. A. (ed.). Kultury Evraziiskikh stepey vtoroy poloviny I tysyachaletiya n. e. (voprosy khronologii) (Cultures of the Eurasian steppes of the second half of the 1st millennium AD (questions of chronology)). Samara: P. V. Alabin Samara Regional Museum of Local Lore), 213-231 (in Russian).
Tabaldiev, K. Sh. 1996. Kurgany srednevekovykh kochevnikov plemen Tyan-Shanya (Mounds of medieval nomadic tribes of the Tien Shan). Bishkek: “Aibek” Publ. (in Russian).
Tolegenov, E. T., Besetayev, B.B. 2012. In: V. F. Zaibert (ed.). Margulanovskie chteniya – 2012 (Margulan readings – 2012). Astana: Publishing Group of the Branch of the A.Kh. Margulan Archaeology Institute, 166-169 (in Russian).
Khasenova, B. M. 2015. In: Beisenov, A. Z. (ed.). Drevniy Turgai i Velikaya Step: chast i tseloe (Ancient Turgai and the Great Steppe: part and whole). Almaty–Kostanay: A.Kh. Margulan Archaeology Institute, 212-222 (in Russian).
Fedorov-Davydov, G. A. 1966. Kochevniki Evropy pod vlastiyu zolotoordynskikh khanov (Nomads of Eastern Europe under the rule of the Golden Horde Khans). Moscow: Moscow University Publ. (in Russian).
Загрузки
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2021 Туралы Жаксылыкович Тулегенов, Бауыржан Берканович Бесетаев, Бакыт Мулдашевна Хасенова
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
