ЖЕТІСУ САҚ МӘДЕНИЕТІ ТУРАЛЫ ЖАҢА МӘЛІМЕТТЕР:
2020 ж. Алматы аумағындағы далалық зерттеулердің қысқаша нәтижесі
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2020.4.10.70.95Түйін сөздер:
археология, Алматы, сақтар, оба, мәдениет, салт, жерлеу салтыАннотация (түйіндеме)
Мақалада 2020 ж. жүргізілген далалық маусым кезінде Алматы қаласының аумағындағы кейінгі сақ обасының қазба жұмыстарының алдын ала нәтижелері келтірілген. Отандық тарихнамада Қазақстанның оңтүстік астанасының шеңберінде және оның шеткері аймақтарында орналасқан ерте темір ғасырының обалары туралы көптеген мәліметтер сақталған. Іле Алатауының солтүстік бөктерлерінде ерте көшпенділер дәуіріндегі патша «герростары» мен ғибадатханалар табылғандығына көптеген обалар қорымы мен шартты түрде діни немесе жерлеу төлсипаты деп аталатын кездейсоқ метал бұйымдар куә бола алады. 2020 ж. зерттелген жер үсті құрылыстары мен обаның ішкі қорымдық құрылмаларының ерекшеліктері жерлеу-еске алу салттарының маңызды сипатын, ежелгі көшпелілердің әлем құрылысы туралы түсініктерін қалпына келтіруге мүмкіндік береді. Үйлестіктерге шолу Оңтүстік Орал, Арал маңы, Алтай аудандарына апарады. Қатарластыра салыстыру тек қана жерлеу ғұрпындағы ұқсас элементтерді (ағашты, отты, дромосты қолдану) көрсетіп қоймайды, сонымен қатар діни-мифологиялық дүниетанымдағы, жерлеу әрекеттеріндегі ортақтастықты да көрсетеді. Оба шамамен кейінгі сақ кезеңімен (б.д.д. IV–III ғғ.) мерзімделеді.
Библиографиялық сілтемелер
Akishev, K. A., Akishev, A. K. 1978. In: Akishev, K. A. (ed.). Arheologicheskie pamyatniki Kazahstana (Archaeological monuments of Kazakhstan). Alma-Ata: “Nauka” KazSSR, 38–63 (in Russian).
Amirov, E. Sh. 2008. In: Izvestiya NAN RK. Seriya obshchestv. nauk (Bulletin of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan. Social Science Series), 1, 29–34 (in Russian).
Baipakov, K. M., Voyakin, D. A. 2014. Vydayushchiesya arheologicheskie pamyatniki Kazahstana (Great archaeological sites of Kazakhstan). Almaty: “Asyl soz” Publ. (in Russian).
Baipakov, K. M., Voyakin, D. A., Zakharov, S. V. 2016. Mogilnik Karatuma. Nekropol rannego zheleznogo veka v Semirechie (Burial ground of Karatuma. Necropolis of the Early Iron Age in Semirechye). Almaty: “Arheologicheskaya ekspertiza” (in Russian).
Beisenov, A. Z. 2015. In: Beisenov, A. Z. (ed.). Sakskaya kultura Saryarki v kontekste izucheniya etnosociokulturnyh processov Stepnoy Evrazii (Sak culture of Saryarka in the context of studying the ethnosocial and cultural processes of Steppe Eurasia). Almaty: “Begazy-Tasmola” Publ., 11–38 (in Russian).
Beisenov, A. Z., Jumabekova, G. S., Bazarbayeva, G. A. 2017. In: Beisenov, A. Z. (ed.). Arheologicheskoe nasledie Centralnogo Kazahstana: izuchenie i sohranenie (Archaeological heritage of Central Kazakhstan: study and preservation), t. 1. Almaty: “Begazy-Tasmola”, 11–64 (in Russian).
Gass, A. 2011. In: Archeology, ethnography and anthropology of Eurasia, 3 (47), 57–69 (in Russian).
Goryachev, A. A. 2007. In: Izvestiya NAN RK. Ser. obshchestv. nauk (News of the NAS RK. Ser. societies sciences), 1, 3–14 (in Russian).
Goryachev, A. A. 2019. In: Povolzhskaya arheologiya (The Volga river region Archaeology), 3 (29), 80–99 (in Russian). DOI: https://doi.org/10.24852/pa2019.3.29.80.99
Gutsalov, S. Yu. 2005. In: Gulyaev, V. I. (ed.) Drevnosti Evrazii: ot ranney bronzy do rannego srednevekoviya (Antiquities of Eurasia: from the Early Bronze to the Early Middle Ages). Moscow: Institute of Archeology RAS, 437–447 (in Russian).
Gutsalov, S. Yu. 2007. In: Archeology, ethnography and anthropology of Eurasia, 2 (30), 75–92 (in Russian).
-letie «Arheologicheskoy ekspertizy» (10th anniversary of the “Archaeological expertise”). URL: https://www.archeology.kz/ru/2044-kyrgauyldy.html
Jumabekova, G. S., Bazarbayeva, G. A. 2018. In: Arheologiya i davnya istoriya Ukraїni (Archaeology and Early History of Ukraine), 2 (27), 469–484 (in Russian).
Duisengali, M. N., Bisembayev, A. A., Mamedov, A. M. 2017. In: Tairov, A.D. (ed.). Etnicheskie vzaimodeystviya na Yuzhnom Urale (Ethnic interactions in the Southern Urals). Chelyabinsk: South Ural State University, 38–43 (in Russian).
Ismagilov, R. B. 1996. In: Mazhitov, N. A., Obydennov, M. F. (eds.). Aktualnye problemy drevney istorii i arheologii Yuzhnogo Urala (Actual problems of ancient history and archeology of the South Ural). Ufa: Vostochnyi universitet, 32–71 (in Russian).
Itina, M. A., Yablonskiy, L. T. 1997. Saki Nizhney Syrdarii (po materialam mogilnika Yuzhnyi Tagisken) (Sakas of the Lower Syrdarya (based on materials from the Yuzhnyi Tagisken burial ground)). Moscow: “Rossiyskaya politicheskaya enciklopediya” (in Russian).
Kadyrbayev, M. K. 1984. In: Melyukova, A. I., Moshkova, M. G., Petrenko, V. G. (eds.). Drevnosti Evrazii v skifo-sarmatskoe vremya (Antiquities of Eurasia in the Scythian-Sarmatian time). Moscow: “Nauka” Publ., 84–93. (in Russian).
Lukpanova, Ya. A. 2017. In: Beisenov, A. Z. (ed.). Kazahstan v sakskuyu epohu (Kazakhstan in the Saka era). Almaty: A. Kh. Margulan Institute of Archeology, 179–190 (in Russian).
Lukpanova, Ya. A. 2020. In: Bazarbayeva, G. A., Jumabekova, G. S. (eds.). Obraz zhenshchiny v otrazhenii vekov: po materialam iz Bolshogo Turgaya i sopredelnykh regionov (The image of woman reflected in centuries: A case study from Great Turgay and neighbouring regions). Almaty: A.Kh. Margulan Institute of Archaeology, 108–131 (in Russian).
Marsadolov, L. S. 2010. Bolshoy Salbykskiy kurgan v Hakasii (Bolshoy Salbyk Kurgan in Khakassia). Abakan: Hakasskoe knizhnoe izdatelstvo (in Russian).
Jumabekova, G. S., Bazarbayeva, G. A. (eds.). 2017. Metallicheskie kotly rannih kochevnikov Zhetysu (Metal cauldrons of the Early nomads of Zhetysu). Almaty: A. Kh. Margulan Institute of Archeology (in Russian).
Myshkin, V. N. 2011. In: Pogrebalnyy obryad rannih kochevnikov Evrazii. Materialy i issledovaniya po arheologii Yuga Rossii. Vyp. III (Burial rite of the early nomads of Eurasia. Materials and research on archeology of the South of Russia. Issue III). Rostov on Don: South scientific centre RAS, 318–334 (in Russian).
Na kostyah predkov. Reportazh N. Plyaskinoy. Oficialnyi sayt gazety “Vremya”. 03.10.2009. URL: https://time.kz/news/archive/2009/10/03/12740 (in Russian).
Ochir-Goryaeva, M. A. 2012. Drevnie vsadniki stepey Evrazii (Ancient horsemen of the Eurasian steppes). Moscow: “Taus” Publ. (in Russian).
Ochir-Goryaeva, M. A. 2016. In: Drevnie nekropoli i poseleniya: postpogrebalnye ritualy, simvolicheskie zahoroneniya i ogrableniya. Trudy IIMK RAN (Ancient necropolises and settlements: post-burial rituals, symbolic burials and robberies. Proceedings of the Institute for the History of Material Culture of the RAS), t. 46, 113–128 (in Russian).
Papanova, V. A. 2004. In: Naukovi praci istorichnogo fakultetu Zaporizkogo derzhavnogo universitetu (Scientific Bulletin of the Faculty of History of Zaporizhzhya State University), 18, 296–299 (in Russian).
Parzinger, H., Gass, A., Fassbinder, J. 2015. In: Nauka iz pervyh ruk (Science First Hand), 4 (64), 86–101 (in Russian).
Samashev, Z. 2011. Berel. Almaty: “Taymas” Publ. (in Russian).
Samashev, Z., Grigoriev, F., Jumabekova, G. 2005. Drevnosti Almaty (Antiquities of Almaty). Almaty: LTD “Archaeology” (in Russian).
Samashev, Z., Nagler, A., Parzinger H., Navrot, M. 2009. In: Pyataya Kubanskaya arheologicheskaya konferenciya (Fifth Kuban archaeological conference). Krasnodar: Kuban State University, 350–352 (in Russian).
Sdykov, M. N. 2008. Stepnaya piramida (Steppe pyramid). Uralsk: “Poligrafservis” Publ. (in Russian).
Seitov, A. M. 2017. In: Bazarbayeva, G. A., Jumabekova, G. S. (eds.). Kultura naseleniya Turgaya i sopredelnykh regionov: chelovek i epokha (Culture of the population of Turgay and adjacent regions: man and era). Almaty: A.Kh. Margulan Institute of Archaeology, 182–206 (in Russian).
Seytkaliev, M. K. 2014. In: Stratum plus, 4, 141–148 (in Russian).
Sinika, V. S. 2006. In: Mezhdunarodnye otnosheniya v basseyne Chernogo morya v skifo-antichnoe vremya (International relations in the Black Sea basin in the Scythian-antique time). Rostov on Don: Rostov State Pedagogical University, 58–60 (in Russian).
Sirotin, S. V. 2014. In: Istoricheskie, filosofskie, politicheskie i yuridicheskie nauki, kulturologiya i iskusstvovedenie. Voprosy teorii i praktiki (Historical, philosophical, political and legal sciences, cultural studies and art history. Questions of theory and practice), 9 (47): in 2-parts. P. 1, 152–154 (in Russian).
Sorokin, S. S. 1969. In: Trudy Gosudarstvennogo Ermitazha (The Proceedings of State Hermitage), 10, 207–227 (in Russian).
Tashbayeva, K. I. 2018. In: Drevnie nekropoli — pogrebalno-pominalnaya obryadnost, pogrebalnaya arhitektura i planirovka nekropolej. Trudy IIMK RAN (Ancient necropolises – funeral and memorial rites, burial architecture and planning of necropolises. Proceedings of the Institute for the History of Material Culture of the RAS), t. 47, 71–78 (in Russian).
Toleubayev, A. T., Zhumatayev, R. S., Omarov, G. K., Shakenov, S. T., Besetayev, B. B., Ergabylov, A. E. 2020. Margulanovskie chteniya – 2020 (Margulan readings – 2020), vol. 2, 172–197. Almaty: A.Kh. Margulan Institute of Archaeology (in Russian).
Troitskaya, T. N., Shishkin, A. S. 2004. In: Vestnik arheologii, antropologii i etnografii (Bulletin of Archeology, Anthropology and Ethnography), 4, 114–118 (in Russian).
Khabdulina, M. K. 2016. In: Religiya i sistema mirovozzreniy drevnih i srednevekovyh nomadov Evrazii (Religion and the system of worldviews of ancient and medieval nomads of Eurasia). Almaty: A.Kh. Margulan Institute of Archeology, 137–148 (in Russian).
Khrshanovskiy, V. A. 2000. In: Zhertvoprinoshenie: Ritual v kulture i iskusstve ot drevnosti do nashih dney (Sacrifice: Ritual in culture and art from antiquity to the present day). Moscow: “Yazyki russkoy kultury”, 241–252 (in Russian).
Shulga, P. I. 2003. Mogilnik skifskogo vremeni Lokot-4a (Burial ground of the Scythian time Lokot-4a). Barnaul: Altay University Publ. (in Russian).
Yablonskiy, L. T. 2008. In: Lopatin, V. A. (ed.). Arheologiya Vostochno-Evropejskoy stepi (Archeology of the East European steppe), 6. Saratov: “Nauchnaya kniga”, 253–268 (in Russian).
Yablonskiy, L. T. 2010. Prokhorovka. U istokov Sarmatskoy arheologii (Prokhorovka. At the origins of Sarmatian archeology). Moscow: “TAUS” Publ. (in Russian).
Yablonskiy, L. T. 2011. In: Pogrebalnyi obryad rannih kochevnikov Evrazii: materialy i issledovaniya po arheologii yuga Rossii (Burial rite of the Early nomads of Eurasia: materials and research on the archeology of Southern Russia). Rostov on Don: South scientific centre RAS, 3, 235–240 (in Russian).
Yablonskiy, L. T. 2014. In: Sarmaty i vneshniy mir. Ufimskiy arheologicheskiy vestnik. (Sarmatians and the outside world. (Ufa Archaeological Bulletin)), 14, 250–256 (in Russian).
Beisenov, A. Z., Kreshioli, L., Jumabekova, G. S., Bazarbayeva, G. А. Barinova, Е. 2017. In: Theory and practice of archaeological research, 2 (18), 97–108. DOI: https://doi.org/10.14258/tpai(2017)2(18).-09 (in English).
Загрузки
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2021 Арнабай Әбішұлы Нұржанов, Гүлнар Сайынқызы Жұмабекова, Ғалия Аппазқызы Базарбаева
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
