КЕПЕК ХАННЫҢ АҚША РЕФОРМАСЫНДАҒЫ КҮМІС АҚШАЛАРДЫ ОПТИКАЛЫҚ-ЭМИССИЯЛЫҚ СПЕКТРЛІК ТАЛДАУ ӘДІСІ КВАНТИТАТИВТІК ТАЛДАУДЫҢ
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2020.3.9.103.117Түйін сөздер:
археология, Шағатайлықтар мемлекеті, Самарқан, Бұхара, XIII–XIV ғасырлар, ақша реформасы, дирхем, ақша металы, элементтік құрамы, күмістің құрамы, ОЭСТ әдісіАннотация (түйіндеме)
Шағатайлық Кепек хан (718–725/1318–1325) тұсындағы Бұхара мен Самарқандағы ақша реформаларының сипатын қарастыруға талпыныс жасалды. Осы мақсатта қиратушы оптикалық-эмиссиялық спектрлік талдау әдісі (ОЭСТ) арқылы дирхемдердің реформаға дейінгі және реформа кезіндегі ақша құймаларының элементтік құрамы зерттелді. Ақшалардың үш тобы құрастырылды (І және ІІ – XIII аяғы–XIV ғ. басындағы «масудбек» дирхемдері мен ІІІ – Самарқан мен Бұхарадағы реформа кезіндегі кепек дирхемдері). Осыған дейін бұл үлгілер рентген-флуоресценттік талдау (РФТ) арқылы зерттелген болатын. Осы үлгілерден алынған мәліметтер бойынша, бірақ РФТ әдісімен салыстырмалы талдау жасалынған болатын. Жоғары сынамалы күміс қорытпалары үшін (80%-нан астам) екі әдіс те жақын нәтиже беретіндігі және РФТ әдісі, қиратушы ретінде де, элементтің сандық және сапалық құрамын бағдарлы бағалау үшін қолданылуы мүмкін. Кепек тұсында Бұқара мен Самарқанда ақша ісін реформалау барысында күмістің сынамасы реформадан кейінгі дирхемдерді шығару үшін іс жүзінде 85% пайыздан («масудбек» дирхемдерінде) 97%-ға дейін, яғни 10%-ға өсті. Осылай бола тұра реформа алдындағы және реформадан кейінгі ақшалардың нарықтық айырбастау эквиваленті (3 тен 4 ке) осы екі топтың әрқайсында да күмістің саны бірдей болғандығын көрсетеді. Яғни Кепек хан тұсындағы Бұқарадағы, соңынан Самарқандағы ақша ісін реформалау дирхемдердегі күмістің санын үнемдеу есебінен тікелей қаржылық ұтысқа жетуді көздемегені байқалған, бірақ күміс ақшалардың сапасын жақсарту арқылы аймақтағы сауда ісін қалпына келтіруге бағытталған.
Библиографиялық сілтемелер
Baitanayev, B. A., Petrov, P. N., Shayhutdinova, E. F. 2019. In: Povolzhskaya arheologiya (The Volga River Region Archaeology), 4 (30), 43–54 (in Russian).
Vostochnye monety iz fondov Tsentralnogo gosudarstvennogo muzeya Respubliki Kazakhstan (Oriental coins from the funds of the Central State Museum of the Republic of Kazakhstan). 2013. Almaty: Tsentralnyi gosudarstvennyi muzey RK. T. 1, kn. 1 (in Russian).
Vostochnye monety iz fondov Tsentralnogo gosudarstvennogo muzeya Respubliki Kazakhstan (Oriental coins from the funds of the Central State Museum of the Republic of Kazakhstan). 2014. Almaty: Tsentralnyi gosudarstvennyi muzey RK. T. 1, kn. 2 (in Russian).
Davidovich, E. A. 1972. Denezhnoe hozyaystvo Sredney Azii posle mongolskogo zavoevaniya i reforma Masud-beka (XIII v.) (Monetary economy of Central Asia after the Mongol conquest and the reform of Masud-bek (XIII century)). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Masson, M. E. 1957. In: Proceedings of the Central Asian State University, CXI, 41–108 (in Russian).
Petrov, P. N. 2004. In: Tezisy dokladov XII Vserossiyskoy numizmaticheskoy konferencii (Abstracts of the XII All-Russian Numismatic Conference). Moscow: State Historical Museum, 76–77 (in Russian).
Petrov, P. N. 2004a. In: Smirnova, N. M. (ed.) Monety i medali (Coins and medals). Moscow: “Dipak” Publ., 169–238 (in Russian).
Petrov, P. N. 2005. In: Petrov, P. N. (ed.) Monety i denezhnoe obrashchenie v mongolskih gosudarstvah XIII–XV vekov (Coins and money circulation in the Mongolian states of the XIII–XV centuries): Moscow: “Numizmaticheskaya Literatura” Publ., 49–77 (in Russian).
Petrov, P. N. 2007. Numizmaticheskaya istoriya Chagataidskogo gosudarstva 668/1270 – 770/1369 gg. (The numismatic history of the Chagataid state 668/1270–770/1369): dis. … Cand. hist. sciences. Kazan: Kazan State University (in Russian).
Petrov, P. N. 2009. In: Tyurkologicheskij sbornik 2007–2008 (Turkological collection 2007–2008). Moscow: “Vostochnaya literatura RAN” Publ., 294–319 (in Russian).
Petrov, P. N., Baipakov, K. M., Voyakin, D. A. 2014. Monetnoe delo i denezhnoe obrashchenie v Velikoy Mongolskoy imperii, gosudarstvah Chagataidov i Juchidov. Kazakhstan (Monetary affairs and monetary circulation in the Great Mongol Empire, the states of the Chagataids and the Juchids. Kazakhstan). Almaty (in Russian).
Shchekin, V. P. 1985. In: Epigrafika Vostoka (Epigraphy of the East), XXIII, 60–62 (in Russian).
Chekhovich, O. D. 1965. Buharskie dokumenty XIV veka (Bukhara documents of the XIV century). Tashkent: “Nauka UzbekSSR” Publ. (in Russian).
Fedorov, M., Kočnev, B., Kurbanov, G., Voegeli, M. 2008. Sylloge Numorum Arabicorum Tübingen. Buhara / Samarqand XVa Mittelasien / Central Asia I. Berlin.
Oliver, E. E. 1892. In: J. Asiatic Society Bengal, 60. Part I. N I – 1891, 8–16 (in English).
Rodgers, Charles J. 1985 Catalogue of the Coins Miscellaneous Muhammadan coins. Part II. Calcutta, 1894. Reprinted in Indian in (Delhi).
Yih T.D., Schüttenhelm R.T.E. 2003. In: Newsletter Oriental Numismatic Society, 174, 11–12.
Загрузки
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2020 Павел Николаевич Петров, Бауыржан Әбішұлы Байтанаев, Евгения Флюровна Шайхутдинова
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
