Әзербайжан аумағындағы неолит дәуіріндегі бас сүйек трепанациясы жайында
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2023.1.19.114.132Түйін сөздер:
археология, физикалық антропология, Азербайджан, Таяу Шығыс, неолит, трепанация, палеопатологияАннотация (түйіндеме)
Мақалада жаңа тас ғасыры кезеңінің археологиялық ескерткіштері: Джалилабад ауданы, Полутепе (алғаш жариялануда); Агдам ауданы, Чалагантепеден табылған бас сүйекті тесу (краниотомия) іздері бар бас сүйек Таяу Шығыстағы осы кезеңінің баламалы табылымдары контексінде зерттелді. Іс әрекет Полутепеден шыққан ер адамның желке сүйегінің сол жағы бұрғылау әдісімен; Чалагантепеден шыққан әйелдің төбе сүйегі кесу және бұрғылау әдісімен жүзеге асырылды. Полутепе мен Чалагантепе бас сүйекті тесу медициналық мақсатта жасалған болуы мүмкін. Полутепеде науқас мүмкін ота кезінде немесе одан кейін қайтыс болды; Чалагантепедегі адам белгілі бір уақыт өмір сүрді. Неолит кезеңіндегі бас сүйекті тесу Таяу Шығыс аумағында Түркияда: Чатал Гуюк (бұрғылау, Ашиклы Гуюк (бұрғылау), Чаюню (бұрғылау), Гёбекли Тепе (бұрғылау), Курбан Гуюк – кейінгі неолит–ерте халколит (кесу), Куручай Гуюк – ерте халколит (бұрғылау); Палестинада – Телль эс-Султан/Иерихон (әдіс нақты сипатталмаған); Израйлда – Кфар ХаХореш (бұрғылау); Иракта – Зави Чеми Шанидар (күйдіру); БАӘ – Джебель Бухайс 18 (қыру) табылды. Чатал Гуюка, Чаюню, Гёбекли Тепе, Кфар ХаХореш, Зави Чеми Шанидардағы әрекеттер салттық-символдық мақсатта; ал Ашиклы Гуюка, Курбан Гуюка, Куручай Гуюка, Иерихона, Джебель Бухайса 18-де ‑ медициналық мақсатта жүргізілді. Оңтүстік Кавказ бен Таяу Шығыс аумағында неолит дәуіріндегі трепанациядағы басты әдіс бұрғылу әдісі болды. Зерттелген уақытта басым болған бас сүйекті тесудің бұл әдісі Түркия аумағынан Әзербайжанға келуі мүмкін.
Библиографиялық сілтемелер
Alekseev, V. P., Debets, G. F. 1964. Kraniometriia. Metodika antropologicheskikh issledovanii (Craniometry. Anthropologic Research Technique). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Akhundov, T. I. 2017. U istokov kavkazskoj civilizacii. Neolit Azerbajdzhana. Kniga vtoraya. Pamyatniki Garabahskogo neolita (At the origins of the Caucasian civilization. Neolithic of Azerbaijan. Book two. The Monuments of Neolithic of the Karabakh). Baku: “AfPoligraf” Publ. (in Russian).
Akhundov, T. I. 2020. In: Gadzhiev, M. S. (ed.). XXXI Krupnovskie chteniya (31st Krupnov’s readings). Makhachkala: “Mavraev” Publ., 90-92 (in Russian).
Akhundov, T. I., Mahmudova, V. A., Ramazanli, H. Kh., Rakhmanov, A. A., Valiyev, S. S., Tagiyeva, Y. N., Gurbanov, T. R. 2015. In: Rahimova, M. N. (ed.). Archaeological researches in Azerbaijan 2013–2014 Baku: “Khazar university” Publ., 54-59 (in Russian).
Akhundov, T. I., Mahmudova, V. A., Gasanova, A. M., Ramazanli, H. Kh., Rakhmanov, A. A. 2017. In: Rahimova, M. N. (ed.). Archaeological researches in Azerbaijan 2015–2016. Baku: “AfPoligraf” Publ., 81-86 (in Russian).
Buzhilova, A. P. 1995. Drevnee naselenie: paleopatologicheskie issledovaniia (Ancient Population: Paleopathological Studies). Moscow: Institute of Archaeology RAS (in Russian).
Buzhilova, A. P. 1998. In: Buzhilova, A. P., Kozlovskaia, M. V., Lebedinskaia, G. V., Mednikova, M. B. Istoricheskaia ekologiia cheloveka. Metodika biologicheskikh issledovanii (Historical Ecology of Humans: Methodology of Biological Research). Moscow: “Staryi sad” Publ. (in Russian).
Goyhman, V. A. 1966. In: Voprosy antropologii (Issues of anthropology), 23, 111-118 (in Russian).
Gohman, I. I. 1966. Naselenie Ukrainy v epohu mezolita i neolita (antropologicheskiy ocherk) (The population of Ukraine in Mesolithic and Neolithic (anthropological essay). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Kirichenko, D. A. 2022. In: Arkheologiia Evraziiskikh Stepei (Archaeology of the Eurasian steppes), 1, 74-85 (in Russian).
Mednikova, M. B. 2001. Trepanatsiia u drevnikh narodov Evrazii (Trepanation Practices by the Ancient Peoples of Eurasia). Moscow: “Nauchnii mir” Publ. (in Russian).
Mednikova, M. B. 2018. Posle Broka. Trepanatsii epohi neolita iz kollektsii Pryun'era v Muzee Cheloveka (After Broca. Trepanations of the Neolithic age from Prunieres collection in Museum of Man). Moscow:” Club Print” Publ. (in Russian).
Narimanov, I. G. 1987. The culture of ancient agricultural and pastoral population of Azerbaijan. Baku:”Elm” Publ. (in Russian).
Aghikyan, L. 2016. In: Analysis, Research and Planning for Armenia. Institute Newsletter, 23, 9 (in English).
Akhundov, T. I., Mammadov, S. G., Ahadova, A. A., Abdullayev, A. N. 2018. In: Asian Journal of Humanities and Social Studies, Vol. 06, Issue 04, 147-151 (in English).
Alpagut, B. 1986. In: Anatolica, XIII, 149-174 (in English).
Angel, J.L. 1971. In: Anatolian Studies, 21, 77-98 (in English).
Aufderheide, A. C., Rodriguez-Martin, C. 1998. The Cambridge Encyclopedia of Human Paleopathology. New York and Cambridge: Cambridge University Press (in English).
Brothwell, D. R. 1972. Digging up Bones: The Excavation, Treatment and Study of Human Skeletal Remains. London: British Museum (Natural History) (in English).
Buikstra, J. E., Ubelaker, D. H. 1994. Standards for data collection from human skeletal remains proceedings of a seminar at the Field Museum of Natural History, organized by Jonathan Haas. Arkansas archaeological research series. 44. Indianapolis: Western Newspaper Company (in English).
Crubézy, E., Bruzek, J., Guilaine, J., Cunha, E., Rouge, D., Jelinek, J. 2001. In: Sciences de la Terre et des planètes / Earth and Planetary Sciences, 332, 417-423 (in English).
Deniz, E., Şentuna, C. 1988. In: Arkeometri Sonuçları Toplantısı (Archaeometry Results Meeting), IV, 169-185.
Erdal, Y. S. 2010. In: Matthiae, P., Pinnock, F., Nigro, L., Marchetti, N. (eds.). Proceedings of the 6th International Congress of the Archaeology of the Ancient Near East, 1, 261-276 (in English).
Erdal, Y. S., Erdal, Ö. D. 2011. In: International Journal of Osteoarchaeology, 21, 505-534. DOI: 10.1002/oa.1154 (in English).
Ferembach, D. 1970. In: Sumer, 26, 21-64 (in French).
Gresky, J., Batieva, E., Kitova, A., Kalmykov, A., Belinskiy, A., Reinhold, S., Berezina, N. 2016. In: American Journal of Physical Anthropology, 160 (4), 665-682. DOI: 10.1002/ajpa.22996 (in English).
Gresky, J., Haelm, J., Clare, L. 2017a. In: Science advances, 3(6), e1700564 DOI: 10.1126/sciadv.1700564 (in English).
Gresky, J., Haelm, J., Clare, L. 2017b. In: e-Forschungsberichte, 2, 173-178. DOI: 10.34780/2g24-e9g1 (in German).
Güleç, E., Pelin, C. 1998. In: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi (The Journal of the Faculty of Languages and History-Geography), 38 (1–2), 343-350 (in Turkish).
Han, K., Chen, X. In: Indo-Pacific Prehistory Association Bulletin, 27, 22-27 (in English).
Həsənov, V. P. 2017. In: The topic dedicated to the 80th anniversary of Arif Akim oghlu Abbasov. The summation of archaeological and ethnographical researches in Azerbaijan. Baku, 81-82 (in Azerbaijani).
Kenyon, K. M. 1981. Excavations at Jericho: The architecture and stratigraphy of the tell: plates, 3. Oxford: British school of archaeology in Jerusalem (in English).
Kurth, G., Röhrer-Ertl, O. 1981. In: Kenyon, K. M. Excavations at Jericho: The architecture and stratigraphy of the tell: text, 3. Oxford: British school of archaeology in Jerusalem, 407-499 (in English).
Kutterer, A., Kutterer, J., Uerpmann, H-P. In: URL: https://publikationen.uni-tuebingen.de/xmlui/static/html/EXTERN/Catalog_BHS18/index.html (accessed: 05.01.2023) (in English).
Lisowski, F. P. 1967. In: Brothwell, D. R., Sandison, A. T. (eds.). Diseases in Antiquity: A Survey of the Diseases, Injuries and Surgery of Early Populations. Springfield: C.C. Thomas, 651-672 (in English).
Martin, R., Saller, K. 1957. Lehrbuch der Anthropologie in Systematischer Darstellung, mit Besonderer Berücksichtigung der Anthropologischen Methoden. Bd. I. Stuttgart: Fischer (in German).
Muradyan, F., Gasparyan, B., Zardaryan, D., Aghikyan, L. 2014. In: Gasparyan, B., Arimura, M. (eds.). Stone Age of Armenia. Kanazawa: Kanazawa University, 339-364 (in English).
Ortner, D., Putschar, W.G.J. 1981. Identification of Pathological Conditions in Human Skeletal Remains. Washington: Smithsonian Institution Press (in English).
Özbek, M. 1992. In: Arkeometri Sonuçları Toplantısı (Archaeometry Results Meeting), 7, 145-160 (in Turkish).
Özbek, M. 1998. In: Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi (Hacettepe University Journal of the Faculty of Literature), 15, 109-126 (in Turkish).
Potts, D.T. 2015. In: The Frontiers of Ancient Science Essays in Honor of Heinrich von Staden (Brooke Holmes and Klaus-Dietrich Fischer eds.). Berlin: De Gruyter, 463-492 (in English).
Qasımova, R. 1988. In: Science and Life, 4, 26-27 (in Azerbaijani).
Simmons, T., Kolska-Horwitz, L., Goring-Morris, N. 2007. In: Faces from the Past: Diachronic Patterns in the Biology of Human Populations from the Eastern Mediterranean: Papers in Honour of Patricia Smith (M. Faerman eds.). Oxford: Archaeopress, 100-126 (in English).
Tuğcu, B. 2010.In: Türk Nöroşirürji Dergisi (Turkish Neurosurgical Journal), 20, 2, 70-75 (in Turkish).
Ubelaker, D.H. 1978. Human Skeletal Remains. Excavation, Analysis, Interpretation. Chicago: Adline Publishing Company (in English).
Waldron, T. 2008. Paleopathology. Cambridge: Cambridge University Press (in English).
Zhou, Y., Lin, Sh., Gu, W., He, L., Zhang, Q., Yeh, H-Y. 2020. In: Archaeological and Anthropological Sciences. 12. DOI: 10.1007/s12520-020-01151-w (in English).
Загрузки
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2023 Дмитрий Кириченко
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
